Werkboek Wij doen het!

WIJ DOEN HET! - living lab Erfgoed in EnergieTransitie
​Onze leefomgeving is erg belangrijk. We wonen, werken en recreëren er. We voelen ons verbonden met onze omgeving en willen er zorgzaam mee omgaan, zeker ook bij veranderingen. De energietransitie is een verandering die grote gevolgen heeft voor onze leefomgeving. Sommige gevolgen zijn duidelijk zichtbaar, anderen minder en kunnen ook grote gevolgen hebben voor de lokale economie en de verhoudingen tussen mensen en organisaties in een gebied.

Als onderdeel van het landelijk consortium BTIC dat zich bezig houdt met het ontwikkelen van oplossingen voor de energietransitie, hebben wij met het Living Lab Erfgoed in EnergieTransitie een praktisch handvat ontwikkeld voor lokale gemeenschappen: het werkboek Wij doen het! Hiermee kunnen zij vanuit hun waardering voor de gemeenschap en het cultureel erfgoed energieplannen maken die mooi, breed gedragen, uitvoerbaar en wellicht betaalbaarder zijn. Deze gemeenschappen kunnen allerlei vormen hebben: grooteigenaren en huurders, eigenaren met eenzelfde gebouwtype zoals een boerderij of kerk maar ook alle inwoners van een straat, wijk of een hele gemeente.

​Versnelling door inwoners en omgeving op één!

Veel energie-initiatieven en -onderzoeken zijn gericht op technische oplossingen en het genereren van draagvlak onder (potentiële) deelnemers. Dit Living Lab steekt de benadering andersom in: vanuit de waardering en belangen van lokale gemeenschappen zelf – met nadrukkelijke aandacht voor cultureel erfgoed! Dit vormt namelijk een belangrijke identiteitsdrager: het verbindt mensen en bepaalt het karakter van de omgeving. Ook biedt cultureel erfgoed inspiratie voor nieuwe plannen: in het verleden ging met anders om met energie, dit is vaak nog afleesbaar in de gebouwde omgeving. Verder vormt een plan, gebaseerd op gedeelde waarden, een sterke verbinding tussen mensen en verwachten wij dat dit soort plannen breder gedragen zullen zijn en met minder lokale weerstand tot uitvoeringsactie leiden.

De doelen van het Living Lab waren:

1. Het perspectief van lokale gemeenschappen – en in het bijzonder hun waardering voor het landschap, dorp en gebouwen – als vertrekpunt van een proces centraal te stellen en deze te verbinden met het perspectief van experts;
2. Een inventarisatie te maken van handvatten op gebouwen- en gebiedsniveau die lokale gemeenschappen kunnen gebruiken om energieplannen voor te bereiden.
3. Een evaluatie te maken van uitgevoerde en lopende praktijkprojecten in de gemeente Westerveld en Noordenveld die laten zien wat initiatiefnemers (gebouweigenaren en lokale energie-initiatieven) doen en wat in hun ogen succes- en faalfactoren zijn.
4. Een praktische toolbox ontwikkelen – het werkboek WIJ DOEN HET!  – waaruit lokale gemeenschappen bouwstenen en werkbladen kunnen gebruiken om hun initiatieven op te zetten of te versterken (want veel initiatieven zijn al jaren bezig). Ook zijn de evaluaties in het werkboek opgenomen als case studies.

Interesse: even downloaden en contact opnemen

Het werkboek Wij doen het ! is een nieuw instrumentarium voor lokale gemeenschappen die op het gebouwen- en/of het gebiedsniveau actief zijn. Op basis van uw ambities, voorkeuren en voortgang in het ontwikkelen van een energiedorpsvisie of -plan bepaalt u met welke modulaire onderdelen u aan de slag wilt gaan.

Het werkboek omvat een toelichting op de zes bouwstenen, een uitwerking met 17 werkvormen ter inspiratie van concrete activiteiten. En tot slot een beschrijving van voorbeeldprojecten (met geleerde lessen), drie gericht op gebieds-initiatieven en twee gericht op gebouwstudies in twee van de beschreven gebieden.

Wij bevelen lokale initiatieven van harte aan het werkboek te gebruiken en horen graag als u dat van plan bent te doen. Zo houden wij zicht op wie met het werkboek werkt en hoe wij het werkboek kunnen verbeteren.

Noot: het werkboek zit in een testfase, het kan zijn dat onderdelen missen of niet goed werken. Wij houden ons aanbevolen voor uw kritische noten, vragen, suggesties en aanvullende voorbeelden! Contact kan via één van de betrokken onderzoekers die op deze pagina’s  zijn vermeld.

De eerste toepassing: Nationaal Park Drentsche Aa

Het eerste pilotproject is recent gestart als onderdeel van het programma Participatie & Energietransitie in het Nationaal Park Drentsche Aa. Hier ondersteunen de Natuur- en Milieufederatie Drenthe en het Brede Overleg Kleine kernen Drenthe lokale gemeenschappen bij het ontwikkelen van energievisies en -plannen waarbij expliciet rekening wordt gehouden met natuur, landschap en cultureel erfgoed. Meer informatie over onze activiteiten in dit programma en de eerste resultaten zijn te vinden op onze projectpagina Drentsche Aa.

Praktische zaken

Looptijd programma: januari 2020 – Juni 2021.

Betrokken partijen: Jelle Pama (stichting BuildinG), Martijn Haitink en Margret Brons (Dijkoraad R.R.G. B.V.), Marieke van Zanten en Ingrid Nij-Bijvank van Herel (stichting Het Oversticht), Anita Speelman (ZuinigWonen) en Tineke van der Schoor en Maarten Vieveen (Kenniscentrum NoorderRuimte). Waardevolle praktische ervaringen werden ook aangedragen door deelnemers uit de gemeenten Westerveld en Noordenveld en formele partners zoals de financiers van het project zoals RVO, de provincie Drenthe en de gemeente Westerveld.

Financiering: het programma is in de basis bekostigd met een RVO-subsidie en werd mede mogelijk gemaakt door de provincie Drenthe en de gemeenten Westerveld en Noordenveld.

Andere resultaten project:

1. Een conference-paper (in review) over instrumenten voor duurzaam erfgoed en participatie op gebouwen- en gebiedsniveau in Nederland: Vieveen & Van der Schoor (2020); Laypersons as a driving force in a heritage inclusive energy transition in the Netherlands, Practical instruments for historical buildings, areas and landscapes; EEHB 2020 The 4th International Conference on Energy Efficiency in Historic Buildings.
2. Case studie beschrijvingen op gebouwen- en gebiedsniveau op basis van circa 15 interviews met beknopt aanvullend desk research in de gemeenten Westerveld en Noordenveld. Dit omvat ook de resultaten van een afstudeeronderzoek: Korte (2020); Drents erfgoed en de energietransitie; de dilemma’s van de gebruikers en eigenaren; opleiding Vastgoed & Makelaardij, Hanzehogeschool Groningen.

3. Presentaties aan deelnemers van het onderzoek (zoals geïnterviewde initiatiefnemers, uitvoerend partners, strategische stakeholders en financiers) en aan (onderdelen van) het BTIC-consortium, zoals een workshop tijdens een nationale partner-meeting.