Begeleid leren voor studenten met psychische problemen

Angst, depressie, eenzaamheid: duizenden studenten kampen met psychische problemen en ervaren belemmeringen tijdens hun studie. Bij de Hanzehogeschool willen we voorkomen dat deze studenten hierdoor studievertraging oplopen of zelfs helemaal vastlopen. Onder
leiding van Lies Korevaar ontwikkelt het lectoraat Rehabilitatie kennis en methodieken die studenten helpen om hun welzijn te vergroten en hiermee kans op studiesucces.

Dit is een artikel uit het Hanze Impact Magazine. Meld je gratis aan!

Impact

• Impact 1: Onderwijsinstellingen in heel Nederland maken gebruik van de kennis en de producten van het lectoraat Rehabilitatie
• Impact 2: Met Begeleid Leren bieden we evidence based methodieken die studenten met psychische klachten naar studiesucces leiden

Bijna twintig jaar geleden stond Lies Korevaar aan de wieg van het lectoraat Rehabilitatie. Hoewel de opdracht aan het lectoraat destijds breed was geformuleerd, kwam de focus al snel op het onderwijs te liggen. Korevaar: ‘We ontdekten dat er een enorme leemte lag op het gebied van rehabilitatie* in het onderwijs. Waar veel werd ontwikkeld rondom begeleid wonen en werken, was er bar weinig aandacht voor jonge mensen met psychische problemen in het onderwijs.’

12.000 studenten ervaren psychische klachten

En hierin was én is een wereld te winnen. Korevaar: ‘Onze surveys wijzen uit dat 20 procent van alle Hanze-studenten een officiële diagnose heeft. Nog eens 20 procent ervaart psychische klachten. Dan heb je het over een groep van ruim 12.000 studenten. Studies wijzen uit dat wanneer je tijdens je studie een psychische beperking ondervindt, je grotere kans hebt om jouw opleiding vroegtijdig af te breken. Dit kan enorme gevolgen hebben voor de rest van je leven en loopbaan.’

*Rehabilitatie is een hulpverleningsvorm gericht op het herstel van activiteiten (dagelijks functioneren) en participatie (functioneren in specifieke rollen). Rehabilitatie gaat ervan uit dat herstel van rollen en dagelijkse routines doorwerkt in het herstel van persoonlijke identiteit en gezondheid.

‘Drieduizend studenten hebben extra ondersteuning nodig’

Twaalfduizend is een duizelingwekkend aantal. Toch is de psychische nood onder jongeren niet persé een symptoom van deze tijd. Korevaar: ‘Psychische problemen komen vaak voor het eerst tot uiting tussen je 16de en 23ste: de jaren waarin je onderwijs volgt. Dat was veertig jaar geleden ook het geval. Wel zie je dat de coronacrisis bestaande problemen heeft vergroot. En we zien dat de mentale druk op studenten toeneemt door tijdsgebonden factoren zoals het leenstelsel, sociale media en prestatiedruk.’

Een sleutelrol voor school

Overigens hebben niet al die 12.000 studenten ondersteuning nodig. ‘Een groot deel redt het op eigen kracht. Maar, er blijft een groep van drieduizend studenten die niet zonder ondersteuning kan. School kan hierin een grote rol spelen. Bijvoorbeeld door problematiek vroegtijdig te signaleren en vervolgens gerichte hulp en begeleiding aan te bieden. Uiteraard zonder dat je een student tot cliënt maakt. Het gaat puur om ondersteuning bij het verkrijgen én volhouden van je studie.’

Innovatiewerkplaats Begeleid Leren

De uitdaging is om studenten op het juiste moment, de juiste hulp te bieden. Korevaar: ‘De student die in een rolstoel zit, help je met goede rolstoelopgang, een werkende lift, een aangepast leerplek. Maar, wat bied je een student met een depressie of een angst- of persoonlijkheidsstoornis? Daar proberen wij samen met docenten, onderzoekspartners en studenten in onze Innovatiewerkplaats (IWP) Begeleid Leren achter te komen.’

Begeleid Leren Toolkit

De IWP Begeleid Leren heeft met (internationale) partners een Begeleid Leren Toolkit ontwikkeld. In deze toolkit bevinden zich diverse methodieken die studenten helpen bij het volhouden van hun opleiding. De toolkit is inmiddels in zeven talen beschikbaar. Check ook www.begeleidleren.nl en www.supportededucation.eu

Eenzaamheid onder studenten

De Eenzaamheidsaanpak Studenten (EAST) is één van die methodieken die de Innovatiewerkplaats Begeleid Leren ontwikkelde. Aanleiding is een onderzoek uit 2021 onder 30.000 studenten. Hierin gaf 80% aan zich eenzaam te voelen. Korevaar: ‘Dit is grotendeels ontstaan in coronatijd. Veelal gaat het om lichte klachten, maar desondanks gaf 18% aan zich ernstig eenzaam te voelen. Dit leidt tot een grotere kans op of verergering van mentale problemen en hiermee tot verminderde schooldeelname en uitval.’

Signaleren en bespreekbaar maken

Eenzaamheid is echter geen onderwerp waar je als jongere mee te koop loopt. Of dat je als docent of loopbaanbegeleider terloops aansnijdt. En hoe definieer je eenzaamheid? Korevaar: ‘Je kunt alleen zijn en jezelf niet eenzaam voelen, maar je kunt ook veel mensen om je heen hebben en je toch eenzaam voelen.’ Eén ding is zeker: het is van belang om eenzaamheid vroegtijdig te signaleren, bespreekbaar te maken en te verminderen. ‘Door dit snel te doorbreken kun je grotere problemen voorkomen.’

Luisteren is al helpend

Reden voor het lectoraat om met studenten en docenten een eenzaamheidsaanpak te ontwikkelen. Korevaar: ‘Hoe signaleer je als docent of SLB’er eenzaamheid en hoe maak je het bespreekbaar? Welke vormen van eenzaamheid zijn er en welke aanpak past daarbij?’ Inmiddels zijn zeventien Hanze-docenten getraind in EAST. ‘De resultaten zijn positief. We geven niet alleen docenten handvatten, studenten vinden het prettig dat ze het nu over dit onderwerp kúnnen hebben. Eén van de inzichten is dat alleen al het feit dat er naar je geluisterd wordt, helpend is.’

Studenten en eenzaamheid

Je studententijd is de mooiste tijd van je leven. Maar ook studenten kampen met eenzaamheid. In deze documentaire vertellen Justus en Marjan, twee Hanze-studenten, over eenzaamheid en wat dit met hen doet.

Bekijk de documentaire 

Vertel ik het wel, of vertel ik het niet?

Het is een dilemma waarmee veel studenten worstelen: praat je op school of stage wél of niet over je psychische problemen. Korevaar: ‘Het wel of niet open zijn gaat gepaard met vele interne afwegingen en twijfels. Wat gebeurt er als je het wél doet: word je wel geaccepteerd en voor vol aangezien? Krijg je nog wel een eerlijke beoordeling op je stage? En aan de andere kant, wanneer je niet open bent kom je niet aanmerking voor extra ondersteuning en voorzieningen.’

Een vijfstappenplan

Om studenten bij deze afweging te helpen, ontwikkelde het lectoraat een vijfstappenplan. Korevaar: ‘Dit helpt om het dilemma overzichtelijk te maken. Om gestructureerd na te denken over wat je wilt en welke oplossingsrichtingen er zijn. Wat zijn de voordelen of de nadelen van openheid? Wie wil ik het vertellen, wanneer en wat vertel ik? Daarnaast bieden we allerlei praktische tips en vaardigheden die je hierbij ondersteunen.’

Minder conflict, minder bezorgdheid

De aanpak wordt inmiddels toegepast op de Hanzehogeschool, NHL Stenden en Van Hall. ‘We hebben twaalf onderwijsprofessionals geschoold in deze aanpak. Zij hebben in de projectfase 44 studenten begeleid die worstelen met het geven van openheid.’ De resultaten zijn positief. ‘We zien dat studenten hierdoor – voor langere tijd - minder conflict ervaren en minder bezorgd zijn over het wel of niet open zijn. Dit betekent dat je hiermee stress en mentale druk weghaalt.’

Move aHead: maatwerk voor studenten

Moeilijk kunnen plannen, je slecht kunnen concentreren, moeite met het starten van studietaken: ruim 3000 studenten ervaren cognitieve problemen tijdens hun opleiding. Dit hangt vaak samen met psychische problemen zoals depressie, autisme of ADHD. Korevaar: ‘Juist deze groep loopt studievertraging op of stopt zelfs helemaal met hun studie. Tegelijkertijd merken we dat onderwijsprofessionals niet weten hoe ze met dit type beperkingen om moeten gaan – zeker omdat ze zo persoonsgebonden zijn.’

Praktische aanpak

Reden voor het lectoraat om een praktische methode te ontwikkelen om studenten met cognitieve functiebeperkingen ondersteuning op maat te bieden. Om vastlopen te voorkomen en de kans op studiesucces te vergroten. Het bieden van maatwerk is hierin belangrijk, benadrukt Korevaar. ‘De ene student heeft problemen bij het halen van deadlines. Terwijl een ander op misschien wel vier terreinen problemen ervaart. De grote vraag is: wat heeft iemand op dít moment nodig om z’n studiedoelen te halen.’

Assesment-tool

Move-aHead maakt dit maatwerk mogelijk. ‘We hebben een assesment-tool (MAAI) ontwikkeld die studenten inzicht geeft waar ze tegenaan lopen. Hierdoor kun je iemand op het juiste moment, de juiste ondersteuning bieden. Stel een student ervaart problemen met taakinitiatie en heeft over drie weken een belangrijke toets. Dan is het waardevol om daar eerst de prioriteit te leggen. Door samen aan zo’n doel te werken kun je iemand gericht helpen en vergroot je de kans op een succeservaring.'  

Compare: vergelijkend onderzoek naar Begeleid Leren

De Begeleid Leren-interventie is ontwikkeld om studenten met psychische problemen te ondersteunen bij het volhouden van hun opleiding. Korevaar: ‘De grote vraag is natuurlijk wat het effect is van deze interventie op het behoud van de opleiding, studiesucces en de tevredenheid van studenten? In het Compare-project hebben we daar in het afgelopen jaar uitgebreid onderzoek naar gedaan.’  

Ervaringen én studieresultaten

Aan het onderzoek doen tachtig Hanze-studenten mee : 90% heeft een officiële diagnose. Ongeveer de helft  daarvan zitten in de interventiegroep, de andere helft in de controlegroep. ‘De eerste helft wordt ondersteund volgens de Begeleid Leren-interventie. De andere helft krijgt reguliere ondersteuning, aangevuld met advies over mogelijke ondersteunende hulpbronnen. We kijken hierbij niet alleen naar de ervaringen van studenten, maar relateren dit ook aan hun studieresultaten.’ 

Positief over persoonsgerichte aanpak

Omdat het onderzoek net afgerond is, is het te vroeg voor conclusies. Wel ziet Korevaar dat de groep die ondersteuning kreeg via de Begeleid Leren-interventie zich beter gesteund voelde. Korevaar: ‘Uiteraard gaan we nog uitgebreid publiceren over de resultaten. Het belangrijkste is dat we met dit onderzoek de stap kunnen zetten naar meer structurele inbedding van deze interventie in het aanbod van de Hanze. Zodat je, ook wanneer je psychische problemen ervaart, je bij ons kunt bouwen aan jouw toekomst. Daar doen we het voor.’

Lectoraat publiceert boek voor onderwijsprofessionals

Docenten die betrokken zijn bij het lectoraat Rehabilitatie publiceerden eind oktober de uitgave Begeleid Leren voor studenten met psychische problemen. Het boek geeft inzicht in veelvoorkomende psychische problemen bij studenten en welke invloed deze problemen kunnen hebben op het studeren. Daarnaast biedt het praktische en toepasbare handvatten om jongeren binnen het mbo, hbo en wo te begeleiden bij het volhouden van hun studie. Het boek richt zich voornamelijk op individuele begeleiding met behulp van de bekende en veelgebruikte methodiek ‘Begeleid Leren’.