De buren als mede-onderzoekers én wijkinnovators

De Hanzehogeschool maakt zich sterk voor een duurzame en leefbare samenleving. We hebben hierbij volop aandacht voor wijken, dorpen en buurten die kampen met armoede, lagere levensverwachting en kansenongelijkheid. Grootste uitdaging? Interventies ontwikkelen waarmee je echt een verschil maakt. Dit bereik je wat ons betreft door niet over bewoners, maar mét bewoners te praten.

Dit is een artikel uit het Hanze Impact Magazine. Meld je gratis aan!

Impact

• Door te onderzoeken, te innoveren en te leren met burgers maken wij duurzame transities mogelijk.

Betrokkenen

• Hiska Ubels - Senior Onderzoeker Lectoraat Leefomgeving in Transitie en verbonden aan Kenniscentrum Noorderruimte
• Nikki Jepkema - Docent-Onderzoeker Lectoraat Praktijkgerichte Sportwetenschap en betrokken bij het Centre of Expertise Healthy Ageing

Geen top-down of bottom-up: maar met elkaar. Dat is de onderzoeksfilosofie van de Hanze in een notendop. Nikki Jepkema (docent-onderzoeker) en Hiska Ubels (senior onderzoeker): ‘Breng verschillende kennissystemen samen en je vergroot de veranderkracht in wijken en dorpen. Overheden vanuit hun beleidsmatige taken, specialisten met hun inhoudelijke expertise, inwoners die hun omgeving als geen ander kennen. Door samen op te trekken maak je beleid democratischer én kom je tot oplossingen die beter passen bij de leefwereld van bewoners.’

Nieuwe onderzoeksbenaderingen

Klinkt logisch. Maar de verbinding tussen de wereld van inwoners en die van plannenmakers is niet vanzelfsprekend. Om die brug te slaan zet de Hanze nieuwe benaderingen in. Citizen Science bijvoorbeeld. Ubels: ‘Inwoners krijgen hierbij zelf een bepalende stem én een rol in een onderzoek. Bijvoorbeeld door ze zelf data te laten verzamelen.’ Een andere benadering is Participatief Actie Onderzoek. ‘Hierbij ga je in de onderzoeksfase met alle betrokkenen de diepte van een vraagstuk in. Omdat deelnemers meebepalen wat belangrijk is, kan een onderzoeksrichting gaandeweg van koers veranderen.’

Pionieren in Vinkhuizen

De Hanze benoemde Citizen Science als één van de versnellers in de transitie naar een gezonde leefomgeving. In meerdere projecten werd al met deze benadering geëxperimenteerd, vertelt Jepkema. Zij werkt als docent-onderzoeker binnen het Living Lab Beweegvriendelijk Vinkhuizen. ‘Met dit netwerk van innovators, burgers en gemeente willen wij deze Groninger wijk beweegvriendelijker én leefbaarder maken - op basis van de ideeën en de inzichten die de wijkbewoners ons geven.’

Samen de wijk in

Een lastige opgave in een wijk die ietwat ‘onderzoeksmoe’ was. Veel bewoners deden in het verleden mee aan allerlei enquêtes en onderzoeken, maar zagen daar weinig van terug. ‘Daarom zochten we andere manieren om hen te bereiken en te activeren.’ Zo maakte Jepkema wandelingen met wijkbewoners. ‘Bewoners legden hierbij met een app vast welke ervaringen zij hadden met de beweegvriendelijkheid in hun wijk. Wat zijn aantrekkelijke plekken, wat ontbreekt er en wat kan er beter? Citizen Science in optima forma.’

Nieuwe perspectieven

Opvallend was dat de gesprekken andere perspectieven op een beweegvriendelijke wijk naar voren brachten. Jepkema: ‘Als beleidsmaker of onderzoeker schiet je snel in oplossingen zoals méér sport- en speelvoorzieningen bouwen. Maar door te luisteren, zonder het gesprek in één richting te sturen, kregen wij andere ideeën boven tafel.’ Zo gaven meerdere bewoners aan dat ze trots zijn op de kunst in hun wijk. ‘Een inzicht dat we niet had gekregen wanneer we dit vraagstuk op een afstandje hadden bekeken.’

Van wandelroute naar sterker netwerk

De kunstroute? Die kwam er. Jepkema: ‘Na het onderzoek formeerden bewoners werkgroepjes. Hierin werkten ze de ideeën samen met de gemeente en andere organisaties uit. Zo maak je de stap van onderzoek naar co-creatie: ook onderdeel van Citizen Science. Door bewoners in het héle proces te betrekken, kom je tot oplossingen die aansluiten bij hun situatie. Dat brengt positieve energie, trots en eigenaarschap met zich mee.’

Netwerk versterken

De kunstroute Vinkhuizen is inmiddels geopend. En er zijn nog twee routes in de maak. Maar, dit is niet het enige, ziet Jepkema: ‘We hebben dankzij deze aanpak organisaties, ondernemers en wijkbewoners bijeengebracht. Dankzij de projecten die je samen maakt ontstaat een sneeuwbaleffect - het netwerk breidt zich steeds meer uit. Zo worden de wandelroutes al door dit netwerk beheerd. We hebben de wijk hierdoor niet alleen beweegvriendelijker gemaakt, maar ook de gemeenschap verstevigd. Dat is dubbele winst!’

Wijkvernieuwing Hoogezand

Van Vinkhuizen gaan we dertig kilometer oostwaarts: Hoogezand. Hier is het lectoraat Leefomgeving in Transitie nauw betrokken bij het onderzoek naar de wijkvernieuwing Hoogezand-Noord/Noorderpark. Ook hier werden mooie resultaten geboekt dankzij de Citizen Science-benadering. Ubels: ‘Wij wilden van binnenuit inzicht krijgen in wat er speelt in deze wijk: wat vinden bewoners belangrijk voor de leefbaarheid, welke verbeterideeën zouden zij aandragen? Om deze vervolgens te vertalen naar de plannen voor de wijkvernieuwing.‘

Leefbaarheid door de bewonersbril

Om de gemeenschap van binnenuit te leren kennen, maakte Ubels met bewoners wandelingen door de wijk. Via een app konden ze foto’s maken van locaties en daar hun waardering aan geven. Ubels: ‘Door te wandelen krijg je andere, meer open gesprekken. Juist met mensen die uit een underdogpositie komen. Ik denk aan de vrouw die al voor ons rondje meldde: ik weet niet zoveel van de wijk hoor, ik weet niet of je mij moet hebben… Juist deze wandeling leverde een schat aan informatie op. ’

Wandelen, groen en ontmoeten

Ook straatinterviews en huisgesprekken boden een inkijkje in de complexe sociaal-ruimtelijke realiteit van de Noorderparkers. Bijvoorbeeld dat er veel wordt gewandeld in de wijk, dat het groen in de wijk als saai wordt ervaren en dat bewoners graag meer met het Winschoterdiep willen. ‘Nieuwe ontmoetingsplekken creëren was eveneens een veelgehoorde wens. Nee, geen terrasjes om cappuccino te drinken, daarvoor hebben het geld hier tóch niet, stelde een bewoner. Liever leuke plekjes om te zitten en mooi groen om te wandelen.’

Sociale veiligheid, verkeer

Er werd met de bewoners niet alleen over ‘spiegeltjes en kraaltjes’ gesproken, vertelt Ubels. De grotere thema’s kwamen ook aan bod. ‘We spraken over sociale veiligheid, het verkeer in de wijk, de waterhuishouding, ontbrekende voorzieningen en de inrichting van straten, speelplekken en pleinen. Dit leverde gemeente, woningcorporaties en sociale partners waardevolle bouwstenen op. Deze worden nu – in dialoog met bewoners - meegenomen in de plannen.’

Bridge2Health

De projecten in Hoogezand en Vinkhuizen laten zien hoe waardevol het is om bewoners bij de transitie van hun leefomgeving te betrekken. Om die aanpak verder te ontwikkelen, lanceerden de Hanzehogeschool, de Hogeschool Utrecht én de Hogeschool van Amsterdam het Bridge2Health-programma. Ubels: ‘Hiermee willen we expertise bundelen, praktijkinnovaties in gang zetten én uitkristalliseren hoe je Citizen Science-processen van meerwaarde laat zijn in praktijkonderzoek.’

Landelijk expertisecentrum

Bridge2Health is straks ook de plek om de ervaringen te delen die de Hanze in Vinkhuizen en Hoogezand opdeed. Jepkema en Ubels: ‘Met marktpartijen, overheden én andere hogescholen die zich bezighouden met het betrekken van burgers bij sport en bewegen, gezondheid en leefomgeving. Ons gezamenlijke doel is om over acht jaar uit te groeien tot een landelijk expertisecentrum. Mede dankzij een subsidie van Regieorgaan SIA hebben we een mooi startpunt.’

Transities beginnen bij mensen zelf

De verwachting is dat het expertisecentrum van grote waarde wordt. Zeker nu de aandacht voor een gezonde, leefbare en inclusieve leefomgeving groeit. ‘Als samenleving willen we gezonde jaren winnen, de strijd aangaan met kansenongelijkheid en armoede, de gevolgen van klimaatverandering het hoofd bieden. Opgaven die om grote veranderingen in onze fysieke leefomgeving vragen, maar ook om duurzame verandering bij mensen zelf. Zo’n transitie heeft alleen kans wanneer je er samen vorm aan geeft!’