Promotie: Detentie vader kan grote gevolgen hebben voor gezin

De ervaringen van gezinnen met een vader in detentie kunnen heel verschillend zijn. Als een vader actief betrokken was bij de opvoeding van zijn kinderen, kan zijn detentie negatief zijn voor het gezin. Maar als een vader bijvoorbeeld gewelddadig was, kan het juist verlichting bieden. En in een situatie waar de vader eigenlijk al afwezig was in het leven van zijn kinderen, maakt het relatief weinig verschil. Simon Venema deed onderzoek naar de rol van gezinsdynamieken binnen de context van een vader in detentie en promoveerde op 29 januari 2024 op dit onderwerp.

Waar hij vooral op lette bij zijn onderzoek was hoe de relatie tussen de vader en zijn gezin was vóór hij in detentie kwam. Simon: ‘Als er een sterke gezinsband is, kan het gezin beter omgaan met de negatieve gevolgen van de detentie. De gezinsdynamieken zijn dus heel belangrijk. Maar dat betekent niet dat een vader in de gevangenis geen grote gevolgen kan hebben. Kinderen kunnen emotionele problemen krijgen en soms gaan ook hun schoolprestaties achteruit. Ook voor de moeder kan het zeer nadelig zijn, bijvoorbeeld als het leidt tot financiële problemen, stress of depressieve klachten.’

Simons onderzoek ‘Vaderschap, gezin en detentie’ bestaat uit twee delen. Simon: ‘Het ene is wetenschappelijk en daar schrijf ik in mijn proefschrift vooral over; het tweede deel is meer praktijkgericht en daarbij werken we intensief samen met gevangenissen. De insteek is altijd geweest om de twee onderdelen elkaar te laten versterken, en te laten zien dat onderzoek en praktijk twee kanten van dezelfde medaille zijn.’

De verhalen van de mensen zelf maken indruk

Simon deed zijn onderzoek binnen de innovatiewerkplaats Gezinsbenadering van het lectoraat Verslavingskunde en Forensische Zorg. Deze IWP werd gestart nadat onderzoeker Petrick Glasbergen een gevangenis in Wales bezocht die een speciaal programma voor vaders en gezinnen had. Hij vond het geweldig en bracht het idee mee terug naar Nederland. Na onderzoek en ontwikkeling werd het programma in 2018 opgezet in noordelijke penitentiaire inrichtingen in Veenhuizen en Leeuwarden. Onderdelen van Gezinsbenadering zijn bijvoorbeeld de vadervleugel, en een kindvriendelijke bezoekersruimte ingericht als huiskamer waar gezinnen tijd met elkaar kunnen doorbrengen. Simon: ‘De gevangenissen zijn heel actief betrokken, anders zou het ook niet kunnen. En het directe contact met de praktijk is ook een essentieel onderdeel geweest van mijn onderzoek. De praktijk in Veenhuizen heeft me anders doen kijken; de verhalen van de mensen zelf is wel iets anders dan een dataset met cijfertjes. We gaan langs in gevangenissen, spreken vaders, spreken gezinnen. We staan als het ware met de poten in de klei en dat doet wat met je. Dat maakt indruk. Daar heb ik ook het belang ervaren van de wisselwerking tussen onderzoek en praktijk die op deze manier ontstaat.’

Vaak wordt de impact op het gezin niet gezien

De IWP Gezinsbenadering is onderdeel van Simons onderzoek en heeft als doel om gezinnen met een ouder in detentie te ondersteunen. En dat stopt niet na de vrijlating. Simon: ‘Ons onderzoek binnen de IWP heeft laten zien dat gezinnen met sterke onderlinge relaties, beter bestand zijn tegen de negatieve gevolgen van de detentie. Hoe betrokkener de vader is bij zijn gezin, hoe kleiner de kans op terugval in criminaliteit. Ongeveer de helft van alle mannen heeft kinderen en de impact op kinderen en alles wat daarmee samenhangt, wordt vaak onvoldoende gezien binnen het strafrechtsysteem. Ook medewerkers van gevangenissen en andere ondersteuners zijn zich vaak beperkt bewust van de problematiek. Daarom is het zo belangrijk dat deze bevindingen worden meegewogen om effectief beleid te ontwikkelen. Op deze manier kunnen we de onbedoelde en vaak negatieve gevolgen van de detentie van een ouder voor kinderen minder groot maken.’  

Praktische producten van studenten

Studenten van de Hanze en de Rijksuniversiteit Groningen zijn nauw betrokken bij Gezinsbenadering. Ze ondersteunen bij het onderzoek en hebben producten en tools ontwikkeld die rechtstreeks gebaseerd zijn op wetenschappelijk onderzoek, waaronder dat van Simon, die meteen praktisch te gebruiken zijn door de gevangenis en de gedetineerde vaders. Er is bijvoorbeeld een handleiding vaderschapstips voor beeldbellen, een werkboek ‘Samen naar huis’ voor de bevordering van het re-integratieproces en een Vaderschapsplan om aan gezinsdoelen te werken. Ieder jaar komen er nieuwe studenten binnen de IWP werken en worden er nieuwe producten gemaakt en bestaande verder ontwikkeld. Wat de afgelopen jaren is ontwikkeld aan kennis en producten, is vrij te downloaden via Gezinsbenadering, zodat ook andere gevangenissen het kunnen gebruiken. 

Meer gevangenissen passen het onderzoek toe

Simon: ‘Onderzoek geeft ons de mogelijkheid om het verhaal naar buiten te brengen en onze ideeën verder uit te dragen, en daarvoor is de samenwerking tussen Veenhuizen en de Hanze heel belangrijk. Op dit moment bekijken nog drie andere gevangenissen in Nederland hoe ze ons onderzoek kunnen gebruiken voor hun eigen instelling, waaronder de penitentiaire Inrichting Almelo en het Justitieel Complex Zaanstad. De PI Leeuwarden, die al aangesloten was, is bezig met een verdere uitbreiding en nieuwe toepassingen van het programma.’

De vadervleugel maakt vaders positiever over hun rol

Simon voerde gesprekken met vaders die in de vadervleugel zitten en vaders die niet in de vadervleugel zitten. Hij zag een duidelijk verschil: ‘We zien dat de vadervleugel bijdraagt aan de betrokkenheid van het gezin. De vaders reflecteren positiever op hun eigen rol als vader in detentie en kijken genuanceerder en realistischer naar hun gezinsleven. Ze denken bijvoorbeeld niet meer dat alles hetzelfde zal zijn als ze terugkomen. Vaak is dat in het begin wel zo. Maar dat ze hun kinderen zien en spreken geeft hen een heel ander beeld van zichzelf als vader. En als een vader meer betrokken is bij het gezin, is er een verminderde kans op recidive.’ Samen met het onderzoek vormen deze inzichten een essentiële basis voor het ontwikkelen van effectief beleid en Simon hoopt dat zijn onderzoek daar mede aan zal bijdragen.

Lees meer op Gezinsbenadering

Meer over Simon Venema

Simon Venema werkt als onderzoeker bij Verslavingszorg Noord-Nederland en is verbonden aan Innovatiewerkplaats Gezinsbenadering van het lectoraat Verslavingskunde en Forensische Zorg van de Hanzehogeschool. Simon Venema deed zijn onderzoek als buitenpromovendus aan de afdeling sociologie van de Rijksuniversiteit Groningen. Zijn onderzoek werd uitgevoerd in samenwerking met de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). Hij promoveerde hierop op 29 januari 2024. Hieronder leest u zijn proefschrift.

Proefschrift Simon Venema