Hoe kan het dat we elkaar niet begrijpen?

Wat doe je als fysiotherapeut wanneer je het gevoel hebt dat je patiënt je niet goed begrijpt? Als iemand bijvoorbeeld afspraken niet nakomt of niet de oefeningen doet die je had afgesproken? Een patiënt komt bij je met een zorgvraag en het is heel frustrerend voor zowel fysiotherapeut als patiënt als er geen adequate hulp kan worden geboden. Hoe kom je erachter waar dat precies aan ligt?

Een kwart van de Nederlanders vindt het moeilijk om goed onder woorden te brengen hoe het is gesteld met hun eigen gezondheid. We noemen dit ook wel beperkte gezondheidsvaardigheden. Mensen die hier vaker last van hebben zijn ouderen, mensen met chronische klachten, een lager inkomen of mensen met stress. Com-In-Actie ging aan de slag met dit gegeven, op basis van een vraag die rechtstreeks afkomstig is van fysiotherapeuten. Het project werd ondersteund door een subsidie van Regieorgaan SIA (RAAK-MKB).

Projectleider Sandra Jorna-Lakke: ‘We zijn begonnen door fysiotherapiepraktijken te vragen om patiënten uit te nodigen die het lastig vinden te communiceren over hun gezondheid. Daarna hebben we beide partijen uitgenodigd in fysiotherapiepraktijken in heel Nederland, dus patiënten én fysiotherapeuten. Ze gingen in aparte groepen aan de slag met een aantal werkbladen die we verzameld hadden via internet en uit vorige studies, waarop ze verschillende zaken konden aangeven. Ze konden bijvoorbeeld emoties aankruisen door middel van plaatjes, met de vraag, welke begrijp je het beste?’

Nadien kwamen de twee groepen weer bij elkaar en werd vergeleken hoe de patiënten en de fysiotherapeuten met de informatie om waren gegaan. Verrassend genoeg bleek dat fysiotherapeuten heel andere prioriteiten hadden dan hun patiënten. Patiënten reageerden bijvoorbeeld sterk op de afbeeldingen met emoties. Ze wilden vooral een positief plaatje zien van een patiënt en dat aanwijzen als ingang voor het gesprek. ‘Dan vertellen wij zelf wel hoe het echt is,’ was een veelgehoorde opmerking. De plaatjes met emoties als verdriet, boosheid of stress werden als negatief gezien en hadden dit effect niet. Patiënten hebben zo’n gevoel van, dat zien we altijd al. En juist daarvan slaan ze dicht.

Je ziet het pas als je het doorhebt

Niet iedereen stond te springen om mee te doen. Sandra Jorna-Lakke: ‘Fysiotherapeuten herkennen het probleem niet altijd. Het klinkt misschien wat cryptisch, maar ze weten vaak niet wat ze niet weten. En daarmee bedoel ik dat als een patiënt in de spreekkamer je niet begrijpt, dat je ook aan jezelf kunt gaan twijfelen. Je kunt bijvoorbeeld denken dat de patiënt helemaal geen zin heeft in de behandeling. Dus voor ons was ook een belangrijke vraag: hoe bereik je de fysiotherapeut? Want het is zoals Johan Cruijff zo treffend zei: ‘Je ziet het pas als je het doorhebt.’ En dat is ook hier het geval. De kunst is om erachter te komen of je patiënt misschien onvoldoende gezondheidsvaardigheden heeft, dus niet goed in staat is om problemen voor zichzelf te herkennen of onder woorden te brengen. In de trainingen proberen we juist om dit probleem boven water te krijgen en als je daar een keer oog voor krijgt, herken je het steeds beter en sneller.’

'Wat mis ik?'

Jeanique Visscher is docent aan de Hanzehogeschool en de Hogeschool Utrecht en werkt ook als psychosomatisch fysiotherapeut in een eerstelijns praktijk. Ze was een van de fysiotherapeuten die de training van Com-In-Actie volgde. ‘Het leek me een interessant onderwerp,’ vertelt ze. ‘Ik meende dat ik gebrek aan gezondheidsvaardigheden in de praktijk wel tegenkwam, maar dat ik die niet altijd herkende. Het leek me in ieder geval goed om me er eens in te verdiepen.’ In de behandelkamer merkte ze dat ze met sommige patiënten minder goede communicatie had dan met andere. ‘Dan zocht ik het bij mezelf, zo van, wat mis ik? Wat maakt dat ik niet met deze persoon level, dat we elkaar niet begrijpen? Soms kom je er zelf uit, maar dat duurt dan langer dan je zou willen. Ik heb bijvoorbeeld eens een patiënt gehad die niet bleek te kunnen lezen en schrijven. Dan schreef ik dingen op het bord en dacht, waarom reageert hij niet? Tot een collega me vertelde hoe het zat.’

Toen Jeanique de cursus zag op LinkedIn leek het haar heel interessant. Maar ze vroeg zich tegelijkertijd af of ze het in haar praktijk wel voldoende zou kunnen toepassen. ‘Ik werk namelijk veel met hoogopgeleiden, en dacht dat het bij hen niet zou werken. Maar ik kwam erachter dat ook zij soms gezondheidsvaardigheden missen. Je merkt dat doordat ze niet verder komen in hun behandeling. Ze begrijpen wel wat ik vertel, maar voeren het niet uit. Dan gaat er toch ergens iets mis.’

Gezondheidsvaardigheden

Bij hoger opgeleiden kunnen aspecten als voeding, leefstijl of bewegen een rol spelen. Iemand kan zo druk zijn dat er weinig controle over de indeling van het dagelijks leven is. Of iemand eet ongezond of te weinig omdat er geen tijd is om te koken en nauwelijks tijd om te eten. Vaak zijn mensen zich daar helemaal niet van bewust. Als ze dan klachten krijgen als gebrek aan concentratie en vermoeidheid, herkennen ze de oorzaak niet. Jeanique: ‘Het is natuurlijk een interessante vraag of dit nou valt onder gezondheidsvaardigheden of niet. Laatst had ik daar nog een discussie over met een collega. Je kunt erover van mening verschillen, maar het zijn wel zaken die we in de praktijk tegenkomen. En ik heb gemerkt dat de tools die Com-In-Actie heeft ontwikkeld, ook hier heel goed werken.’ 

De tools geven de patiënt zelfregie

Com-In-Actie ontwikkelde tools die ook voor de trainingen werden gebruikt. Zo is er een werkblad of intakeblad met afbeeldingen van gezondheidssituaties en emoties. Er zijn spiekbriefjes in de vorm van kaartjes, een poster en een app. De fysiotherapeut kan deze tools inzetten bij een eerste consult om er zo sneller achter te komen hoe verbaal vaardig de patiënt is. Jeanique Visscher vertelt dat ze veel had aan de tools van Com-In-Actie: ‘Het intakeblad, de spiekbriefjes, die hulpmiddelen waren nieuw voor mij. Ik kende bijvoorbeeld wel de terugvraagmethode, maar niet de fysieke tools daarbij. En die blijken in de praktijk heel goed te werken, voor zowel laagopgeleiden als hoogopgeleiden. 

Gemakkelijk

Projectleider Sandra Jorna-Lakke: ‘We hebben heel bewust middelen ontwikkeld die de fysiotherapeut gemakkelijk kan gebruiken, dit op hun eigen nadrukkelijke verzoek. Een fysiotherapeut vertelde: ‘Ik wil me niet in lappen tekst hoeven verdiepen. Ik wil een app die ik gemakkelijk kan gebruiken, en waar ik even op kan kijken terwijl mijn zoon aan het voetballen is.’ Ook maakten ze duidelijk dat ze graag dingen wilden uitproberen met korte oefeningen om zichzelf op die manier te trainen. De app moest eenvoudig toepasbaar zijn.'

Stop maar eens met praten 

Ook Jeanique kwam er uit eigen ervaring achter dat minder soms meer is. Het rollenspel, onderdeel van de training, was een eyeopener voor haar. Ze speelden, hoe breng je iets over aan iemand met beperkte gezondheidsvaardigheden? Jeanique: ‘Ik leerde dat ik nogal lange zinnen gebruik en dat ik veel informatie wil overbrengen. Maar ik kwam erachter dat het heel nuttig kan zijn om maar eens te stoppen met praten na één zin, en te kijken hoe het overkomt. Je leert dat hoe minder je soms overbrengt, hoe effectiever het kan zijn.’

Com-in-Actie kent inmiddels ook een vervolg: Bewust-In-Actie. Hier werken we samen met het KNGF om het bewustzijn over beperkte gezondheidsvaardigheden onder fysiotherapeuten, met behulp van subsidie van ZonMw.

Lees hier alles over en bekijk de tools van Com-in-Actie

De trainingen van Com-In-Actie zijn doorontwikkeld en worden nu aangeboden als post-hbo-training op drie hogescholen in Nederland (Hanzehogeschool Groningen, Hogeschool Leiden, Hogeschool Utrecht). 

Lees hier meer over de scholing via Hanze PRO