Een veilige basis voor het gesprek tussen ouders en leerkracht

‘Een soepele overgang van voorschoolse voorzieningen naar regulier basisonderwijs voor kinderen met speciale onderwijsbehoeften, daaraan willen we met ons onderzoek bijdragen’, zegt promovenda Aline Oelen. Die overgang is vaak stressvol voor leerlingen, hun ouders en de leerkrachten.

Doel van het onderzoek is een betere samenwerking tussen thuis, school en zorgprofessionals en minder stress voor onderwijsprofessionals en familie. Zodat leerlingen een goed begin maken voor hun verdere schoolloopbaan.

Lector en projectleider Margreet Luinge diende een onderzoeksvoorstel in, ondersteund door partijen uit het werkveld. Er kwam een samenwerkingsverband met drie basisscholen, onderwijsorganisatie Cedin en hulpverleningsinstelling Molendrift. ‘Zo heeft wat we onderzoeken direct een relatie met de praktijk’, zeg Margreet. ‘Dat vinden we erg fijn.’ Met de komst van promovenda Aline in juni 2022, kon het onderzoek echt van start. In samenwerking met oudervereniging Balans. ‘De oudervereniging betrekken we aan de voorkant’, aldus Aline.

In gesprek

‘Wil je kansengelijkheid en participatiekansen vergroten, dan moet je kinderen een mooie vliegende start geven op de basisschool. Als het daar niet goed gaat, kan dat heel lang doorwerken in het leven van kinderen, legt Margreet uit. ‘Met ons onderzoek willen we helpen om kinderen een goede plek te bieden. Zodat ze zonder hobbels kunnen leren en spelen. Daarom is ons doel minder stress bij ouders en leerkrachten. Dan kan een kind rustig naar school.’ Met elkaar in gesprek gaan en blijven, is daarvoor een voorwaarde. ‘Vanaf het begin moeten ouders in een veilige situatie kunnen bespreken wat wel of niet goed gaat. Zij zijn tenslotte de ervaringsdeskundigen. Dan durven ze later ook het gesprek aan te gaan.’

Focusgroepen

‘We willen goed aansluiten bij wat er onder ouders speelt’, zegt Aline. Voor de eerste studie vroegen ze daarom ouders in twee focusgroepen naar hun ervaringen en wensen. De uitkomsten hebben ze verwerkt en vervolgens opnieuw in een focusgroep besproken. ‘Het loopt lang niet altijd soepel. Heel vaak gaat het trouwens wél goed, maar daarover hoor je niet zo veel. Opvallend is dat, als de overgang minder makkelijk gaat, ouders zich vaak niet betrokken voelen.’

Studente toegepaste psychologie Marleen Kromkamp herkent dit. Zij schrijft haar afstudeerscriptie over de rol van de ouders en hoorde een ouder bijvoorbeeld vertellen: kom ik bij het gesprek met de leerkracht, zit er een hele reeks professionals. Daar wist ik niks van. En dan mag ik aan het eind ook nog iets zeggen over mijn eigen kind.’ Marleen bekijkt hoe ouders hun gesprek zo goed mogelijk kunnen voorbereiden. ‘Het is belangrijk dat ze goed weten wat ze kunnen verwachten en dat ze van tevoren bedenken wat ze willen delen en wat niet. Ouders hebben soms het idee dat er niet goed naar ze wordt geluisterd. Samen om tafel gaan zitten en over het kind praten, helpt al. Ga dus als leerkracht in gesprek en luister eerst goed naar de ouders.’ Aline voegt toe: ‘Bespreek ook wat je als leerkracht signaleert. Dat vermindert de stress.

De constateringen sluiten aan bij de ervaringen van oudervereniging Balans. ‘Ouders ervoeren de gesprekken in de focusgroepen als heel plezierig en zorgvuldig. Het waren geanimeerde gesprekken. Ze voelden zich gehoord’, zegt voorzitter Joli Luijckx over de bijeenkomsten. ‘We hoorden vaak terug dat ouders zich niet serieus genomen voelen door de leerkracht en geen samenwerking ervaren. Door niet of te laat te communiceren, ontstaan misverstanden en conflicten. Ouders zijn niet lastig, maar komen op voor hun kind. Alleen al een luisterend oor is zo steunend. Het is belangrijk samen de ondersteuningsvraag te bespreken en de wederzijdse verwachtingen helder te maken. Betrek ouders meteen vanaf de aanmelding van hun kind. Maak samen afspraken en kijk wat passend is. Zo heb je vanaf de start een gelijkwaardige samenwerking. Niks zo ingewikkeld als communicatie. Besef dat als je in het begin niet goed communiceert, dat later veel tijd kost. Investeer als leerkracht dus in die start. Dat geeft je op termijn tijdwinst en scheelt frustratie en geld. Communicatieproblemen zijn vrijwel altijd de oorzaak van problemen.’

Het familiegesprek

Naar verwachting is Het familiegesprek een geschikt instrument voor de gespreksvoering. Dit is een methode uit de ouderenzorg, met gesprekstools om de samenwerking tussen zorgprofessionals onderling en die tussen professionals en familie te versoepelen. ‘In de ouderenzorg is de ervaring goed. De familie krijgt meer vertrouwen en de zorg wordt beter opgepakt en onderling verdeeld. Hopelijk bereiken we dat hier ook. Dat zou geweldig zijn’, zegt Aline enthousiast en ze vervolgt: ‘We denken dat ook hier een familiegesprek erg helpend kan zijn. In beide gevallen gaat het om onderlinge samenwerking en communicatie, gezien worden.’ Margreet vult aan: ‘Met de transfer van deze methode uit de zorg naar een onderwijscontext, zijn we de eersten. De toepassing is nog in ontwikkeling, maar als het goed werkt gaan we voor een landelijke uitrol!’

Handreiking en training

Om de familiegesprekken goed te kunnen voeren, hebben ze een handreiking gemaakt voor leerkrachten, intern begeleiders en andere onderwijsprofessionals. Goed luisteren wordt een belangrijk onderdeel. ‘Alleen een handreiking afgeven, is natuurlijk niet voldoende’, zegt Aline. ‘Daarom organiseren we dit najaar een training voor leerkrachten en andere medewerkers van onze convenant-partners. Daarna gaan ze er in de praktijk mee aan de slag.’ Daarmee is het nog niet klaar voor Aline en haar team, want ze volgen het hele proces tot en met de implementatie. ‘Sluit de training in de praktijk aan op wat we hebben bedacht? Wat is het effect op leerkracht en ouders? Hebben ze minder stress? Dat proberen we te meten’, vertelt Aline enthousiast.

Fenje Koksma, intern begeleider en leerkracht bij groep 2 en 3 CBS De Merlettes, is betrokken bij de ontwikkeling van de handreiking. ‘Ik heb de handreiking doorgenomen en aanbevelingen gegeven vanuit de praktijk. Het is denk ik een geschikte tool om goed geïnformeerd en vanuit gelijkwaardigheid te starten. Je krijgt als leerkracht en intern begeleider extra gereedschappen aangereikt om juist die startfase te optimaliseren. Het is goed om structuur te krijgen voor het gesprek en het voorkomt dat onderwerpen onderbelicht blijven. Zo sta je sterker in de gespreksvoering en de samenwerking met de ouders. Ik ben er nieuwsgierig naar en verwacht dat het een mooie toevoeging is. In het nieuwe schooljaar ga ik samen met twee collega’s de training volgen en er vervolgens mee werken. Een groepje van onze collega-school de Twa-Ikker gaat dat juist niet doen.’ 

‘Door de resultaten te vergelijken met de ervaringen van leerkrachten die de training die niet hebben gevolgd, hopen we er erachter te komen wat wel en niet werkt’, vult Margreet aan. ‘Die meting doen we vlak voor en vlak na de overgang naar de basisschool en een half jaar later.’

Juist de overgang van het ene systeem naar het volgende, verloopt soms moeizaam. Dat geldt niet alleen voor het basisonderwijs. Daarom is Margreet samen met collega's Henderien Steenbeek en Margot Bochane sinds kort een tweede onderzoek gestart. ‘Margot onderzoekt de overgang van basis- naar voortgezet onderwijs. Afhankelijk van mogelijke problemen, kijken we vervolgens naar een passende methode om ook die overgang te versoepelen. Een veilige basis voor het gesprek tussen ouders en leerkracht tijdens de hele schoolloopbaan van het kind. Daaraan hopen we een steentje bij te dragen.’

Meer informatie over het project 'Een soepele overgang'