Zorgfuncties in het basisonderwijs

Onderzoeksproject

Het versterken van preventief en inclusief werken. Gedrag van kinderen wordt de laatste jaren steeds sneller geproblematiseerd, waardoor de bandbreedte van wat wij als ‘normaal’ gedrag zien steeds smaller wordt. Deze ontwikkelingen hebben tot gevolg dat gedrag van kinderen onnodig gemedicaliseerd wordt en daardoor het beroep op jeugdzorg toeneemt.

De noodzaak om zonder verdere belasting van onderwijsprofessionals, vroegtijdig en normaliserend zorg te kunnen bieden, heeft geleid tot experimentele functies in Friese en Groningse gemeenten die zorg in het onderwijs integreren (bijvoorbeeld brugfunctionarissen en jeugdondersteuners). Omdat landelijke onderwijsorganisaties en de overheid geïnteresseerd zijn in het implementeren van zorgfuncties in het onderwijs, is er vraag naar een duidelijke onderbouwing van de taken en werkwijzen van deze professionals, evenals inzicht in hun effectiviteit.

Dit Professional Doctorate-traject heeft als doel de verandering te versterken die nodig is om preventieve, laagdrempelige en inclusieve hulp in school te organiseren. Hierdoor kunnen onnodige zorg en medicalisering van problemen bij kinderen worden voorkomen en kosten voor jeugdhulp worden beperkt.

In de afgelopen jaren is binnen een aantal Friese en Groningse gemeenten geëxperimenteerd met nieuwe functies op het snijvlak van kinderopvang, onderwijs en zorg. Hoewel de naam van deze functies verschilt (jeugdondersteuners en brugfunctionarissen) hebben zij een vergelijkbaar doel; het toevoegen van expertise binnen basisscholen of Integrale Kindcentra, ten behoeve van het vroegtijdig signaleren van leeftijdsspecifieke ontwikkelingsvragen, opvoedvragen en ondersteuningsvragen van kinderen, ouders en professionals van basisscholen. Op deze wijze wordt preventief gewerkt en bijgedragen aan het voorkomen, verminderen of oplossen van problemen in de opvoedings- en onderwijssituatie. Dat draagt bij aan het versterken van een inclusieve pedagogische en educatieve omgeving voor kinderen van 0-12 jaar. Daarnaast vindt afstemming plaats met partners in de zorg en worden knelpunten in de samenwerking gesignaleerd en opgelost.

De vraag is of functies als de brugfunctionaris, en de jeugdondersteuner die bij uitstek gericht zijn op het versterken van de gezondheid en het welbevinden van kinderen, bijdragen aan de inclusie van kinderen en voorkomen dat kinderen onnodige zorg krijgen. Omdat landelijke onderwijsorganisaties en de overheid geïnteresseerd zijn in het implementeren van zorgfuncties in het onderwijs, is er vraag naar een duidelijke onderbouwing van de taken en werkwijzen van deze professionals, evenals inzicht in hun effectiviteit.

De centrale vraag is: Hoe dragen functies die zorg in het basisonderwijs integreren bij aan de (maatschappelijke) verandering die nodig is om preventief en laagdrempelig hulp te organiseren in de school ten behoeve van een inclusieve, pedagogische en educatieve omgeving?

Deelvragen die in het traject beantwoord zullen worden zijn:

1.Hoe kunnen onderzoek, werkveld en (hoger) onderwijs in een leernetwerk vanuit sociaal veranderkundig perspectief van elkaar leren en de integratie van zorg in basisonderwijs verder professionaliseren?

1a. Hoe zien de taken en handelswijzen en de onderliggende visie van professionals die zorg in het basisonderwijs integreren eruit?

1b. Wat zijn daarin de werkzame factoren die leiden tot het vroegtijdig signaleren van ondersteuningsbehoeften van ouders en kinderen en het bieden van laagdrempelige hulp?

1c. Wat zijn volgens betrokkenen (zorg- en educatieve professionals, ouders en kinderen) de resultaten van de inzet van professionals die zorg in het basisonderwijs integreren (ervaren werkzaamheid)?

2. Hoe ziet een functieprofiel voor functies die zorg in basisonderwijs integreren er na een professionaliseringsslag uit (onderbouwd vanuit taken, handelswijzen en visie)?

Het doel van dit traject is om na te gaan in hoeverre functies als de brugfunctionaris en de jeugdondersteuner een antwoord kunnen zijn op de verandervraag hoe laagdrempelig en vroegtijdig inclusieve zorg en ondersteuning te bieden aan kinderen en ouders. De ervaring in het Noorden met zorgprofessionals in kindvoorzieningen vormen interessante pluriforme pilots, maar vragen om een goede onderbouwing. Concreet is het doel om in een leernetwerk te werken aan de professionalisering vanuit sociaal veranderkundig perspectief van zorgfuncties in het basisonderwijs door meer zicht te krijgen op:

de taken en handelswijzen van de verschillende zorgprofessionals;
wat de ervaren werkzaamheid is;
een meer uniform functieprofiel onderbouwd vanuit taken, handelswijzen en visie en onder welke condities de doelstellingen kunnen worden gerealiseerd.

1a. Een duidelijk beeld van de taken en handelswijzen en de onderliggende visie van professionals die zorg in het basisonderwijs integreren.

1b. De werkzame factoren in kaart gebracht die leiden tot het vroegtijdig signaleren van ondersteuningsbehoeften van ouders en kinderen en het bieden van laagdrempelige hulp.

1c. De werkzame factoren in kaart gebracht volgens de betrokkenen (zorg- en educatieve professionals, ouders en kinderen) van de inzet van professionals die zorg in het basisonderwijs integreren (ervaren werkzaamheid).

2. Een functieprofiel voor functies die zorg in basisonderwijs integreren op basis van een professionaliseringsslag (onderbouwd vanuit taken, handelswijzen en visie).

Met dit PD-traject willen wij middels participatief actieonderzoek bijdragen aan de inclusie van kinderen en voorkomen dat kinderen onnodige zorg of juist te weinig zorg krijgen. We doen dat op twee manieren:

Professionaliseren van functies op basis van sociaal veranderkundig denken en handelen die zorg in het onderwijs integreren. Met dit traject dragen we bij aan het expliciteren en onderbouwen van de taken en het handelen. Praktijkproducten: functieprofiel, scholing (onderbouwen en uitbouwen bestaande scholingspakket Hanzehogeschool, NHL/Stenden);
Professionals en beleidsmakers (zowel regionaal als landelijk) leren van dit traject. Het traject levert een bijdrage aan landelijke ontwikkelingen met betrekking tot preventief en inclusief werken, normaliseren en professionaliseren.

Dit PD-traject draagt bij aan een sociaal veranderkundige aanpak waarbij zorg in het basisonderwijs geïntegreerd wordt. De functionarissen die dit uitvoeren zijn de verbindende schakel tussen kind, gezin, school, de wijk en jeugdhulp (integraal werken). Zo wordt gebouwd aan een inclusieve pedagogische omgeving, via sociaal inclusieve visie/methoden, waarin kinderen veilig, kansrijk en gezond kunnen opgroeien.

Dit PD-traject beoogt onnodige zorg en medicalisering van problemen bij kinderen te voorkomen en kosten voor jeugdhulp te beperken door het versterken van de verandering die nodig is om inclusief, preventief en laagdrempelig hulp te organiseren in de school. De deelvragen van dit project zijn zo ingericht dat het beantwoorden van de deelvragen uiteindelijk het praktijkproduct oplevert, namelijk het professionaliseren van zorgfuncties in het basisonderwijs op basis van sociaal veranderkundig denken en handelen die zorg in het onderwijs integreren (onderbouwd vanuit taken, handelswijzen en visie).

De kennis die in dit traject wordt opgedaan kan worden verspreid via bestaande netwerken waarin de Hanze en Windesheim participeren (Alliantie van Kracht, Landelijke Expertisecentrum PO-VO), Windesheim (werkplaats ‘Samen Normaliseren’) en via het ministerie (NRO). Het PD-traject levert een bijdrage aan het verbinden van onderzoek, onderwijs en werkveld binnen verschillende innovatiewerkplaatsen (leernetwerk, IWP’s ‘Ontwikkelrecht’ en ‘Generatiearmoede’ (Windesheim). Door via de (innovatie)werkplaatsen studenten te betrekken worden naast de uitvoerende professionals ook de aankomende professionals voorbereid op het integreren van zorg in het onderwijs en de inclusie van alle kinderen. De practice-based benadering van het traject draagt eraan bij dat het draagvlak voor de doorontwikkeling van deze functies in de organisaties groot is.

Begeleidingscommissie:

Dr. Annelies Kassenberg, Lector Jeugd & Leefomgeving, Hanzehogeschool
Dr. Henderien Steenbeek, Lector Diversiteit in Leren & Gedrag, Hanzehogeschool
Dr. Bert Wienen, associate Lector Jeugd, Inclusief Onderwijs, Windesheim

Werkveldbegeleiders:

Drs. Monica Mulder, adviseur onderwijs & kwaliteit, Openbaar Onderwijs Groningen
Drs. Tom Drukker, projectleider en docent Openbaar Onderwijs Groningen en lid kwaliteitscommissie Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO)
Drs. Mariës Zegers, beleidsmedewerker Gemeente Groningen en Nederlands Jeugd Instituut (NJI)

Leernetwerk (elke drie maanden iteratief):

Brugfunctionarissen Groningen: Sandra Buitenwerf, Sharon Lawson en Marina Boiten
Brugfunctionaris Gemeente Het Hogeland: Manon Viel
Jeugdondersteuners Leeuwarden: Sander de Rover, Agnes Warrink en Aaltje Anema-Schotanus/Cristina van Assen

In het iteratieve leernetwerk werken onderzoekers, onderwijs- en zorgprofessionals, gemeentelijke projectpartners en ouders nauw met elkaar samen. Om zo met en van elkaar te leren, veranderkundig te denken en handelen met als doel een professionalisering te realiseren op het gebied van zorgfuncties in basisonderwijs.

Klankbordgroep:

Drs. Tonny van den Berg, adviseur Jeugd, Onderwijs en Gemeente, Tempre
Drs. Chaja Deen, senior adviseur onderwijs en jeugdhulp, Nederlands Jeugdinstituut
Drs. Ellen Donkers, adviseur en onderzoeker, Nederlands Jeugdinstituut
Drs. Patty Huijbers, regio coördinator, projectleider en communicatieadviseur Gelijke Kansen Alliantie, Ministerie OCW
Drs. Marianne Jonker, jeugdarts, GGD Groningen
Dr. Janneke Metselaar, Lector Zorg voor Jeugd, NHL Stenden
Karin Oldenburger, medewerker sociaal team en indicatiestelling, Stichting Attenta
Mariëlle Reneman, ontwikkelmanager, Gemeente Groningen
Machteld Seinstra, senior beleidsadviseur onderwijs, Gemeente Leeuwarden