Klimaatadaptatie onder meerdere interpretaties van de realiteit

Klimaatadaptatie heeft het rivierbeheer beïnvloed via een anticiperend bestuursparadigma. In een anticiperend bestuursparadigma zijn de toekomst, en de macht van het kennen van de toekomst van water, steeds invloedrijker geworden. Toch bestaan er meerdere toekomstbeelden naast elkaar, waarbij sommige dominanter zijn en meer macht hebben dan anderen.

In dit doctoraatsonderzoek richten we ons op het onderzoeken en ontcijferen van het proces van toekomstvorming in klimaatadaptatie door de vraag te stellen: ‘Welke rivier-toekomstbeelden bestaan, domineren, en worden betwist in klimaatadaptatie in rivieren?’. We benaderen de macht van de toekomst via Foucaults conceptualisering van macht, die normaliserend werkt. Het doel is om zowel dominante toekomsten te ontcijferen als te destabiliseren. We doen toegepast onderzoek en gebruiken daarom de theoretische concepten als interpretatieslag om beter te begrijpen wat er zich lokaal afspeelt. Hierdoor proberen we inzicht te krijgen in waarom bepaalde klimaatadaptatie strategieën wel of niet worden geïmplementeerd. Twee casestudies staan hierin centraal: de Maas en Magdalena rivieren.  

In beide casestudies onderzoeken we eerst de bestaande rivier-toekomstbeelden van diverse epistemische gemeenschappen die opereren in specifieke waarheidsregimes. Ten tweede onderzoeken we hoe toekomst-denkbeelden worden gematerialiseerd in instrumenten en praktijken voor  klimaatadaptatie. Wij richten ons hierbij op numerieke (hydraulische) modellen en participatieve processen. Ten derde onderzoeken we hoe dominante denkbeelden worden betwist en gemobiliseerd in klimaatadaptatie. Ten slotte reflecteer ik op mijn eigen proces en positionering in toegepast actieonderzoek. Een deel van het toegepast actieonderzoek voer ik uit onder de naam ‘Climate Café’. Dit zijn evenementen waarin we met groepen studenten en rivier-kenners praten en denken over rivierbeheer.  

Casus 1: Maas; Grens-Maastraject:  

De  Grensmaas is het stukje van de Maas dat de grens vormt tussen België en Nederland. De Maas stroomt onder Maastricht Nederland binnen en wordt tussen de Borgharendam en de Linnedam de ‘Grensmaas’ genoemd. Daartussenin is de rivier vrij stromend. Dit deel van de Maas wordt niet gebruikt voor scheepvaart en heeft de afgelopen tien jaar aanzienlijke veranderingen ondergaan door de implementatie van het Grensmaas-project. Het Grensmaas-project is bijna af en is een van de, door waterbeheerders en natuurorganisaties waargenomen, succesverhalen van aanpassing aan de klimaatverandering door middel van ‘nature based solutions’ in Nederland. Via grindwinning is de rivierbedding verbreed, de waterveiligheid verbeterd en in de uiterwaarden kan natuur zich vrij ontwikkelen. Er zijn meerdere ideeën ontwikkeld over hoe de ideale toekomstige rivier eruit zou moeten zien, die worden gevormd en opnieuw vormgegeven door participatieve en modelleringspraktijken. Het gerealiseerde rivierproject is het resultaat van onderhandelingen over deze toekomst-ideeën. De huidige debatten over de toekomst van de rivier omvatten ideeën rond natuurrechten en rivierrechten, visvriendelijke rivieren, klimaatadaptatie en waterkwaliteit. 

Case 2: Magdalenarivier; Ciénegas van de bajo-Magdalena:

De Ciénagas van de bajo-Magdalena vormen een dynamisch moerasecosysteem met een mix van water uit de rivieren Cauca en Magdalena. Het gebied wordt beschouwd als een belangrijk ecosysteem en waterbuffer tijdens extreme hydrologische gebeurtenissen. Bovendien wordt het gebied gezien als kwetsbaar voor klimaatverandering en La Niña/El Niño-episodes. Toch zorgen menselijke ingrepen die de ruimte van water beperken ervoor dat water de dorpen binnendringt. In de hele regio zijn verschillende aanpassingsprojecten geïmplementeerd en gedeeld als succesverhalen van ‘nature based solutions’. Deze projecten variëren van sociale cohesieprojecten tot infrastructurele projecten. De ontwikkeling van hydrologische modellen, samen met participatieve activiteiten, heeft geleid tot de implementatie van veel van deze klimaatadaptatie maatregelen, zowel via lokale grass-roots initiatieven als via overheidssteun. De huidige debatten over de toekomst van de rivier en de moerasgebieden omvatten ideeën over de bevaarbaarheid van de rivier, ecosysteemdiensten van de rivier, visvriendelijke rivieren en herbebossingsinitiatieven.