Twee lectoren, één missie: samenwerken voor een duurzame samenleving

Egbert Dommerholt en Niels Faber hebben iets gemeen. Niet alleen delen ze een interesse in duurzaamheid en een transitie naar een eerlijke economie, ze hebben ook dezelfde functietitel: Professor Biobased Business Valorization. Egbert gaat namelijk binnenkort met pensioen; in het voorjaar van 2024 neemt hij afscheid van de Hanze. Niels is aangesteld als zijn opvolger, zodat de twee samen kunnen werken aan hun gedeelde interesses tot Egberts vertrek.

Biobased, circulair, degrowth...?

Biobased Business Valorization is een lastige naam, en het zal niet voor iedereen meteen duidelijk zijn wat het inhoudt. "Het is beter om te zeggen dat het over de circulaire economie gaat", zegt Egbert. "...en nog verder, in feite. We willen voorbij een circulaire economie, naar een systeem dat echt eerlijk en duurzaam is." Niels is het hiermee eens en voegt hieraan toe: "Het is een halte langs de route naar een prestatie-economie. De echte vraag zou moeten zijn: wat is waarde? Waar hecht onze economie waarde aan en waar zou ze in plaats daarvan waarde aan moeten hechten?"

Deze vraag over waarde komt op een kritiek moment. Een tijd waarin waarde nog steeds voornamelijk wordt geïnterpreteerd als winst en BBP-groei – deze fixatie heeft een situatie veroorzaakt waarin onze CO2-uitstoot ongekende hoogtes bereikt en onze essentiële grondstoffen snel opraken. Het is een situatie waar zowel Niels als Egbert zich maar al te bewust van zijn. Egbert: "Het is waanzin om te denken dat oneindige groei mogelijk is op een eindige planeet." In zijn jaren als lector aan het Kenniscentrum Biobased Economy heeft Egbert veel tijd besteed aan het onderzoeken van het concept van degrowth. Degrowth is een beweging die het BBP niet als een goede maatstaf voor menselijke en economische ontwikkeling ziet en productie in vervuilende industrieën wilt afbouwen. Deze productie zet onze natuur onder druk zetten en is niet bevorderlijk voor het welzijn van de mens.

"Ik kan degrowth met gemak aan studenten verkopen", zegt Egbert. "Ze begrijpen dat je niet tegelijkertijd de rem kunt zetten op emissies en gas kunt geven op productie. Bij oudere generaties is het moeilijker. Zij zitten vast in hun systemen, hun traditionele manier van denken."

"Degrowth legt de vinger op de zere plek", beaamt Niels. "Maar misschien is het interessanter om te vragen wat groei is. Het BBP is een maatstaf voor groei, zeker, maar vraag het een ondernemer en hij zal je vertellen over kwalitatieve groei."

"Helaas ben ik een econoom", zegt Egbert. "En de definitie van groei voor een econoom is duidelijk."

De tijd voor verandering dringt

Egbert en Niels hebben misschien ietwat verschillende definities van groei en waarde, maar één ding is duidelijk: de overgang naar een duurzamere economie is dringend. "Onze spullen raken op", zegt Egbert. "Onze grondstoffen zullen snel uitgeput raken, en dat geldt ook voor biobased materialen. We leven in een weggooi-economie."

Het is makkelijk om de consument verantwoordelijk te stellen. We hebben geen band meer met onze spullen, onze bezittingen waar we goed voor zouden moeten zorgen. We weten niet waar ze vandaan komen, hoe ze gemaakt zijn of hoe we ze kunnen repareren. Veel consumenten proberen duurzamere keuzes te maken als ze winkelen, maar het is lastig om in te schatten hoe duurzaam een product echt is. "Het is moeilijk om je alleen te richten op consumptie, omdat de meeste producten een zeer lange productielijn hebben. De voorwerpen die je nu koopt, zoals elektronica, zijn lang geleden ontworpen en geproduceerd. Je wilt graag met je aankoop een stem uitbrengen voor een duurzaam product, maar de markt is niet zo rechtdoorzee als je zou denken." Hoewel dit de zaken compliceert, zegt Niels dat dit het belang benadrukt van wet- en regelgeving in de industrie en duurzame productie.

Hoewel het probleem complex is, is één ding zeker: onze huidige consumptiepatronen, vooral in westerse landen, is niet houdbaar. Niet alleen vanwege de grenzen van onze planeet, maar ook vanwege het menselijk lijden dat het veroorzaakt. De levensstandaard waar we aan gewend zijn betekent dat mensen in andere landen (voornamelijk het mondiale Zuiden) moeten leven met de gevolgen, zoals uitbuiting en extreme werkomstandigheden, vervuilende producten en klimaatrampen. Egbert: "Om de welvaart te bereiken die 17 miljoen mensen in Nederland genieten, moeten 14 miljoen mensen ergens anders op de wereld lijden." [Bron: Hoe Handel Ik Eerlijk van Matthias Olthaar en Paul Schenderling] "En is die welvaart echt geluk?" vraagt Niels als antwoord. "Zijn we echt gelukkig in een samenleving die bol staat van de druk om te presteren, druk om te produceren en ongezonde levensstijlen?"

Niels voegt eraan toe dat vragen over duurzaamheid zich voorheen concentreerden op het technologische aspect. "Nu vragen mensen in economische en zakelijke sectoren zich af: 'welke rol spelen wij in de duurzaamheidstransitie'? En het is onze taak om die vraag te beantwoorden. Ons onderwijssysteem moet een inhaalslag maken." Egbert is het daarmee eens: "De toekomst van bedrijven is verweven met de toekomst van onze studenten - wat voor studenten hebben we nodig? Welke waarden willen we dat toekomstige werknemers hebben?" Niels verwacht dat de volgende generatie ons zal verrassen: "Ik zie dat studenten minder waarde hechten aan geld, en meer waarde aan betekenisvol werk."

Doelen voor de leeropdracht

Als lector wil je impact creëren. Je wilt dat je onderzoek een verschil maakt voor de maatschappij, of dat nu voor studenten, bedrijven, het algemene publiek of de politiek is. "De afgelopen drie jaar heb ik me gericht op het uitdragen van de boodschap. En ik heb het gevoel dat de boodschap begint te landen." Impact begint vaak met bewustwording, vooral wanneer bewustwording tot gedragsverandering kan leiden.

Een andere manier om impact te behalen is samenwerking en het bouwen van een netwerk. Niels heeft in deze jaren als onderzoeker bijgedragen aan de onderzoeksprojecten van Egbert. Een van deze projecten is Noord-Nederland verdient circulair. In dit project was het doel om uit te zoeken hoe bedrijven en organisaties samengebracht kunnen worden om samen te werken in een circulair ecosysteem. "De basis van een circulaire economie is samenwerking. Het kan niet worden bereikt door een enkel bedrijf, het vereist samenwerking in de hele keten. Dit betekent dat we ons economisch systeem opnieuw moeten evalueren. Momenteel hebben we een competitie-economie. Dit gaat niet goed samen met een circulaire economie. Zeker, een markteconomie heeft ons veel mooie dingen gebracht, maar we ervaren nu ook de scherpe randjes ervan."

Egbert erkent dit: "Als je de definitie van een markteconomie vergelijkt met de definitie van oorlogsvoering, zijn er veel parallellen. Ze gebruiken hetzelfde jargon." Niels voegt er een filosofisch tintje aan toe: "De mooiste dingen die de mensheid heeft bereikt, zijn het resultaat van samenwerking. Niet door concurrentie."

Wil je meedenken hoe onderwijs de nieuwe economie kan vormgeven? Kom naar ons event met Paul Schenderling in de Week van het Economieonderwijs.