SUSWELL: Complexe vraagstukken in zorg en welzijn kun je niet alleen oplossen

SUSWELL staat voor sustainable wellbeing. Het is een Europees project waarbij de Europese Unie Rusland en Kosovo helpt om hun gezondheidszorg en welzijn beter te organiseren. Paul Beenen, Margarita van Dijk en Jos van Kempen vertellen over de waarde van Europees samenwerken bij complexe thema’s in zorg en welzijn.

DE PROJECTLEIDER

Paul Beenen is docent-onderzoeker bij de Instituut voor Sportstudies en de Academie voor Gezondheidsstudies en projectleider van SUSWELL. 'In gesprek blijven over Europese waarden en kijken wat we voor elkaar kunnen doen. In SUSWELL zijn Duitsland, Portugal, Finland, België en Nederland verbonden. We doen drie projecten in Rusland. In Sint-Petersburg, in Perm en in Belgorod, dat 15 kilometer van de Oekraïense grens ligt. En twee in Kosovo, in de hoofdstad Pristina en Gjakova. Rusland is natuurlijk moeilijk nu. Formeel mogen we niet met instellingen samenwerken die van de staat zijn en dat zijn ze bijna allemaal. We hebben ook ngo-partners en partners van een private instelling, en je mag nog met individuen samenwerken. De helft van onze partners is gevlucht omdat ze andere ideeën hebben dan Poetin. De communicatie wordt ook steeds lastiger. Als er geen oorlog was, had ik deze week in Perm gezeten.'

Community of Practice

Rond een urgent gezondheidsthema bouwt SUSWELL een community of practice, waarin burgers, kennisinstellingen, lokale overheid en bedrijven participeren. Gezamenlijk kijken ze naar een vraagstuk. Paul: 'We zetten sociale en lokale veranderingen in gang. We pakken aan wat lokaal urgent is. In Gjakova gaat het over vrouwen die in de oorlog met seksueel geweld te maken hebben gehad. In Pristina over kinderen met autisme, die in de periferie verdwijnen en onvoldoende mogelijkheden krijgen om mee te doen in de maatschappij. Interessant is dat wij daar in Nederland ook veel van kunnen leren. Wij doen vaak net alsof wij weten hoe het moet, maar ook in Nederland vallen kinderen met autisme soms nog tussen wal en schip. Sommige dingen doen ze in het buitenland gewoon beter. Omdat de gezondheidszorg soms minder goed is geregeld, is de informele zorg vaak beter geregeld.'

Kritisch naar je eigen context kijken

'Complexe vraagstukken in zorg en welzijn kun je niet alleen oplossen. Door naar een andere context te kijken, ga je ook kritischer naar je eigen context kijken. Door schaarste, doordat er weinig voorzieningen zijn, ga je lokaler samenwerken. In Groningen verdwijnen ook steeds meer voorzieningen uit de provincie, terwijl er steeds meer ouderen wonen. Wij moeten mensen eraan laten wennen dat niet alle voorzieningen meer om de hoek zitten. Wij zijn bijvoorbeeld ook slecht ingesteld op monitoren op afstand, dat zijn ze bijvoorbeeld Rusland en Finland veel verder in omdat de afstanden daar veel groter zijn.

DE DOCENT

De Nederlandse Margarita van Dijk woont met haar gezin al tien jaar in Kosovo. Ze is docent Fysiotherapie en verantwoordelijk voor het programma Ergotherapie binnen het Kolegji Heimerer, de faculteit Gezondheid van een private Universiteit in Pristina. Aan Kolegji Heimerer is een therapeutisch centrum verbonden waar kinderen met autisme worden behandeld. 'We zijn op allerlei niveaus bezig met autisme', vertelt Margarita via Teams. 'We willen goed kijken naar de rol van deze kinderen in de maatschappij en wat we hieraan kunnen toevoegen. We onderzoeken wat kinderen buiten de therapie nodig hebben om wel succesvol te kunnen deelnemen aan de maatschappij. Dat doen we door het bijeenbrengen van stakeholders. Mensen die verantwoordelijk zijn voor hun deel binnen het plaatje van autisme, zoals de overheid, ngo's, onderwijs, therapeuten en ouders.
Kinderen met een beperking worden hier over het algemeen nauwelijks opgenomen in de maatschappij. Ouders willen soms niet eens horen dat hun kind iets heeft. Het is een beetje een schande. Voor ouders die dat wel zien, en het als een last ervaren, is er vaak helemaal geen hulp. De luxe om het kind te bieden wat het nodig heeft, is er in Kosovo niet.'

Hoop

'Het geeft ouders in Pristina hoop dat er zoveel verschillende mensen over autisme nadenken. Dat docenten weten dat de overheid meedenkt, en ouders dat therapeuten meedenken. Met de stakeholders hebben we de knelpunten en de kansen in kaart gebracht. Het ontbreken van extra hulp op scholen is zowel voor de docenten als de ouders een probleem.'

Praktijkgericht onderwijs

Margarita: 'In het onderwijs zijn we bezig met nieuwe thema's zoals futures literacy. Hoe kijken we naar de toekomst en hoe gaan we het nu al anders aanpakken? Hiervoor krijgen we verdieping van onze mentoren waardoor we het onderwijs praktijkgerichter maken. We hopen dat we het concept van de community of practice ook op andere doelgroepen kunnen toepassen. Kosovo heeft veel moois te bieden, maar op het gebied van samenwerken valt er nog veel winst te halen. Mensen hier willen heel graag richting Europa in hun denken en doen, daardoor hebben we altijd veel belangstelling als er buitenlandse gastsprekers zijn. Dat helpt om iets voor elkaar te krijgen.'

DE MENTOR

Iedere community of practice heeft een mentor. Jos van Kempen is mentor van de community in Pristina. Vanaf de start in 2020 begeleidt de hogeschooldocent bij het Instituut voor Bedrijfskunde en de Master Healthy Ageing Professional van de Hanzehogeschool het proces. Jos is net terug uit Pristina, waar hij als mentor van de community hun ideaal van gezondheid begeleid. 'We hebben in Pristina een round table georganiseerd waarin we hebben verteld over SUSWELL in Pristina. De burgemeester was uitgenodigd, de media, ouders van kinderen met autisme en professionals die zich bezighouden met care for health. Naast de ontwikkeling van sociale innovaties rondom gezondheid, ontwikkelen we onderwijs voor de specifieke regio's en voor professionals. Ik heb bijvoorbeeld een presentatie aan de ronde tafel gegeven over futures literacy. Over de plek die futures literacy kan innemen in een sociale innovatie én welke plek het zou kunnen innemen in het onderwijs in die regio. Futures literacy gaat niet over het voorspellen van de toekomst, maar over het ontwikkelen van vaardigheden om om te gaan met een onbekende toekomst. Je kunt voorspellen of de zon morgen schijnt, maar als het gaat om complexe vraagstukken zoals armoede, oorlogsslachtoffers, veiligheid, obesitas, autisme, corona… zijn er zoveel elementen die meespelen, dat je niet kunt voorspellen wat daaruit komt. Veerkrachtig zijn in veranderingen in plaats van proberen grip te krijgen op die verandering. Dat is een hele belangrijke vaardigheid voor al die communities of practice. De mensen staan er voor open. Af en toe krijg ik een kritische noot. "Jos, do you think we have the luxury to think about the future and at the same time trying to survive every day."