Praktische handreikingen tegen kinderarmoede

Eén op de vijf kinderen in de voormalige Veenkoloniën en de stad Groningen groeit op in armoede. Lector Annelies Kassenberg, brugfunctionaris Sharon Lawson en ervaringsdeskundige Alex Schepel maken zich sterk voor deze kinderen en hun leefomgeving.

DE LECTOR

‘Kinderen in armoede lopen het risico om sociaal buitengesloten te worden. Ze nodigen minder vaak vriendjes uit om te spelen en er is geen geld voor schoolreisjes of voor een sportclub. Op vakantie gaan is er ook niet bij. Dat zorgt voor stress, zeker als er sprake is van schulden’, aldus Annelies Kassenberg, lector Jeugd & Leefomgeving op de Hanzehogeschool. ‘Scholen zijn alert: leerkrachten zien dat kinderen op hun verjaardag ziek worden gemeld. Niet omdat ze ziek zijn, maar omdat er geen geld voor traktaties is. Kinderen schamen zich voor de problemen thuis en hebben zorgen die eigenlijk niet de zorgen van kinderen horen te zijn.’ 

Bij kinderen beginnen

In 2017 verschenen er twee rapporten, één van de Kinderombudsman en één van de SER, waaruit eens te meer bleek hoe groot de gevolgen van armoede voor kinderen zijn. Annelies Kassenberg: ‘Het besef drong opnieuw heel erg door dat opgroeien in armoede voor kinderen heel belemmerend werkt. Wil je de cirkel doorbreken van de vaak intergenerationele armoede, dan moet je bij de kinderen beginnen. Kinderen moeten kansen krijgen om eruit te komen, om het zelf later anders te doen. De Kinderombudsman geeft een aantal adviezen. Eén daarvan is dat professionals, in het bijzonder leerkrachten, veel in dat proces kunnen betekenen. Dan moet je je wel bewust zijn van het probleem, in staat zijn het te signaleren en weten wat voor ondersteuning je kunt bieden.’  

Handreikingen voor professionals

 In opdracht van verschillende ministeries en Divosa deed Annelies, met collega-lector Mariëtte Lusse van de Hogeschool Rotterdam, onderzoek en ontwikkelde drie handreikingen voor professionals in het onderwijs, het sociaal domein en de jeugdgezondheids- en geboortezorg. ‘Het zijn hele praktische handvatten hoe je gezinnen en kinderen kunt helpen. Er ligt onderzoek aan ten grondslag, maar het is geen wetenschappelijke verhandeling. Het zijn heel praktische handreikingen voor de professional. Er zitten ook adviezen in voor bestuurders en voor gemeenten, maar de kern zijn de handreikingen voor professionals. Voor het onderzoek zijn verschillende raadplegingen gehouden onder professionals, experts, ervaringsdeskundigen, ouders en kinderen, met als doel zo veel mogelijk ervaringskennis verzamelen. Uit de analyse van deze informatie kwamen drie categorieën adviezen: signaleren, ondersteunen en stimuleren. We noemen het SOS bij armoede.’ 

DE BRUGFUNTIONARIS

Annelies Kassenberg doet haar onderzoek zoveel mogelijk in en met de praktijk. Brugfunctionarissen in het onderwijs hebben een belangrijke rol gespeeld in de totstandkoming van de handreikingen. Sharon Lawson is brugfunctionaris bij openbare basisschool de Pendinghe, op de grens van de Groningse wijken Paddepoel en Selwerd.  ‘Een brugfunctionaris fungeert als brug tussen school en ouders, om zo de kansen van kinderen te vergroten. Ik heb vooral een signalerende functie en armoede valt daar ook onder. Als er in een gezin een fiets nodig is of geld voor een sportclub dan verwijs ik door naar de instanties. Dat doe ik trouwens ook als er opvoedproblemen zijn, ik ben namelijk geen hulpverlener. Ik ben juf Sharon en daardoor makkelijker benaderbaar dan een directeur of een WIJ-team. We begonnen hier tien jaar geleden om de ouderbetrokkenheid op deze school te vergroten. Bij het onderzoek van Annelies Kassenberg zijn we via het Jeugdeducatiefonds betrokken, dat is een hele grote pot geld waarop scholen een beroep kunnen doen. Het is noodgeld, maar ook geld dat we educatief kunnen inzetten. Met Annelies en met andere scholen hebben we gesprekken gehad en input geleverd over wat werkt en wat niet werkt, en waar we tegen aanlopen. Wij hebben veel kennis omdat onze school van oudsher in een wijk staat waar veel armoede heerst. Veel scholen hebben die kennis niet. De handreiking laat bijvoorbeeld zien dat als een kind mooie schoenen draagt, dat niet betekent dat het thuis goed gaat. Dat inzicht kun je krijgen als je de handreiking gebruikt. Plus verwijzingen waar je naartoe kunt of wat je zou kunnen inzetten. Bij ons is armoede zichtbaar en zijn de ouders de schaamte voorbij. Maar er zijn ook wijken met verborgen armoede, waar armoede een taboe is. Dan is het juist goed dat ze het erover hebben op school, want als de leerkracht niet signaleert, gebeurt er ook niets. Ik denk dat bewustwording het allerbelangrijkste is en dat de handreiking daar heel goed bij kan helpen.’ 

DE ERVARINGSDESKUNDIGE 

Ook ervaringsdeskundige Alex Schepel (51) leverde input voor de handreikingen. Alex is ervaringsdeskundig docent bij Sterk uit Armoede, een emancipatiebeweging die armoede wil doorbreken met de mensen die het betreft. Hij leefde 44 jaar in armoede. Als kind, maar ook als werkende volwassene. Alex: ‘Ik was de jongste in een gezin met zes kinderen. Een arbeidersgezin met de mentaliteit van: als je voor een dubbeltje geboren wordt, word je nooit een kwartje. We woonden in Paddepoel, in een bubbel met gelijkgestemden. We voelden ons verwant met de onderkant van de samenleving, met de rest wilden we niets te maken hebben. Doordat ik door mijn moeder werd klein gehouden en van mijn vader leerde vechten voor je plek buiten de deur, heb ik niet geleerd om problemen op te lossen, om te gaan met emoties, met relaties en met geld. Ik leerde goochelen, het ene gat met het andere dichten. Dat zijn mechanismen die ik in mijn leven heb meegenomen.’ 

Talententraining ommekeer 

Alex deed een opleiding tot magazijnwerker en werkte twintig jaar op het distributiecentrum van V&D in Aduard. Ook toen was het geen vetpot. Met zijn gezin moest hij van een minimumloon rondkomen. Ze leefden van 60 euro per week en kregen hulp van de Voedselbank. In 2013 sloot het distributiecentrum. Alex kwam thuis te zitten met alle trauma’s uit zijn jeugd, zoals verwaarlozing, misbruik en drankgebruik. Hij werd geconfronteerd met zijn angsten en hij durfde de deur niet meer uit en de telefoon niet op te nemen. Maar hij wilde zich ook niet langer verschuilen achter zijn trauma’s.  
Een ommekeer bracht een gratis Talententraining. Met als doel: nooit meer bang zijn, meldde hij zich aan. ‘Ik dacht eerst: wat doe ik in dit huisvrouwenpraatgroepje? Maar toen ik ontdekte hoe goed het voelde om voor het eerst in mijn leven over mijzelf te vertellen, smaakte het naar meer. Ik werd gevraagd om de Talententraining zelf te geven. Ze zagen een talent in mij dat ik zelf helemaal niet zag. Hoewel iedere vezel in mijn lijf ‘nee’ zei, heb ik het wel gedaan. Ik heb me ook aangemeld voor de opleiding tot Ervaringsdeskundige. Het was zo’n opluchting om over mijn verleden te kunnen vertellen, dat het leek of ik zweefde in die tijd.’ 

Tandemdocent

Alex kreeg een baan als tandemdocent op het Noorderpoort. ‘Ik vertaalde het gedrag van de klas voor de reguliere docent. Kinderen ontwikkelen allerlei overlevingsmechanismen om hun gekwetste binnenkant te beschermen. Ik herken die mechanismen. Vanaf 2019 zet ik mijn talenten in voor Sterk uit Armoede, een organisatie die ervaringsdeskundigen opleidt en ervaringskennis als onderdeel van de oplossing ziet. ‘Doordat ik met de shit uit mijn verleden mensen kan helpen, heeft mijn leven nut. Ik heb taboes doorbroken door mijn eigen vuile was buiten te hangen. Ik heb in mijzelf talenten ontdekt waarover ik niet eens durfde te dromen. Ik ben docent, werk met gemeentes en ministeries samen, ik geef interviews, sta op podia. En het belangrijkste: ik heb mijn sociaal-emotionele armoede achter me gelaten en voel mij niet meer arm. Ik had gewild dat de handreikingen er waren toen ik jong was. Dit gaat professionals helpen om beter om te gaan met gezinnen in armoede.’  

Gro Next 

Begin 2021 heeft Annelies Kassenberg vanuit het lectoraat Jeugd & Leefomgeving met drie partners Gro Next opgericht, een samenwerking van de gemeente Groningen, CMO STAMM, Moedige Dialoog Groningen en de Hanzehogeschool. Op dit platform wordt alle kennis en kunde van de partners gebundeld om die beschikbaar te maken. De Hanzehogeschool is vanuit het thema Kansengelijkheid & Participatie, aangehaakt omdat het een mooie manier is om het onderzoek beschikbaar te stellen voor het werkveld, én omdat de Hanze de toekomstige professionals opleidt en studenten van Gro Next kunnen profiteren. Samenwerken speelt hierin een hele belangrijke rol. Gro Next beoogt dat de leerkracht, de jeugdhulpverlener, de schuldhulpverlener en de gezondheidszorg elkaar steeds beter weten te vinden. Met als doel dat ieder kind meedoet in de samenleving!

Meer informatie over omgaan met kinderarmoede