‘Met vrij simpele interventies heb je al effect op het gevoel van stress bij patiënten’

Tekst: Jan Willem Kerssies

In 2021 startte het onderzoek De invloed van ontwerpprincipes op patiënten. Het onderzoek is mede gefinancierd uit de Deltapremie gewonnen door lector Facility Management Mark Mobach. De premie is in 2019 aan Mobach uitgereikt om onderzoek naar gezonde gebouwen te stimuleren. Er komen in ziekenhuizen steeds meer éénpersoonskamers. Architecten, ontwerpers en ziekenhuizen gebruiken voor de inrichting verschillende ontwerpprincipes. Echter worden er meestal beslissingen genomen op basis van intuïtie en ervaringen. Voor dit onderzoek worden de ontwerpprincipes Feng Shui, Gulden Snede en Evidence-Based Design onderzocht en vergeleken met een bestaande éénpersoonskamer in het UMC Groningen (UMCG). Er is nog nooit onderzocht wat deze, in het geval van Feng Shui en Gulden Snede, eeuwenoude principes doen met stress en de gezondheid van patiënten.

3D-simulatie

Zijlstra doet met name onderzoek in ziekenhuizen. Fysiek onderzoek doen in zo’n omgeving is soms lastig, omdat je voor gerandomiseerde experimenten veel verschillende patiënten nodig hebt en om die reden ook veel beschikbare ziekenhuiskamers. “Daarom maakten we voor dit onderzoek van de bestaande éénpersoonskamer in het UMCG een levensechte 3D-simulatie”, vertelt Zijlstra. “In samenwerking met landkundig meetbureau Geomaat is gedetailleerd in kaart gebracht hoe de bestaande kamer eruit ziet en zijn de juiste afmetingen bepaald. Vervolgens heeft 3D-artiest Bart van der Zwaag de kamer nagemaakt in een digitale omgeving. Ook van de drie ontwerpprincipes zijn levensechte 3D-situaties ontworpen samen met topexperts Master Dr. Sabine Kullak van de International Feng Shui Association (Singapore) en Ab Rogers Design uit Londen.”

De kenmerken van de drie ontwerpprincipes zijn toegepast op de bestaande kamer. Via Patiëntenfederatie Nederland is een uitgebreid testpanel samengesteld die willekeurig zijn toegewezen aan één van de vier ontwerpen. “De leden van het panel kregen een video van twee minuten en foto’s te zien en een omschrijving te lezen van alle faciliteiten in de kamer. Vervolgens vulden de panelleden een online vragenlijst in over hoe zij de kamer hebben ervaren. Door de uitkomsten van verschillende ontwerpprincipes en de huidige ziekenhuiskamer met elkaar te vergelijken, kan worden bepaald in welke kamer patiënten minder stress ervaren dan in de bestaande éénpersoonskamer in het UMCG”, legt Zijlstra uit. “We hebben met ons onderzoek kunnen vaststellen dat kamers die ingericht zijn volgens de principes van Feng Shui en Evidence-Based Design stress verminderen bij patiënten. Bij de kamer waar we Gulden Snede toepasten, was er geen effect. Patiënten in deze kamer ervaarden niet minder stress in vergelijking met de bestaande kamer in het UMCG.”

Positieve energiestromen

Wat houden de ontwerpprincipes concreet in voor de inrichting van een éénpersoonskamer? Zijlstra: “Aandachtspunten bij Feng Shui in ziekenhuizen zijn bijvoorbeeld het gebruik van aardse kleuren, natuurlijke materialen en ronde vormen zodat positieve energie goed door een kamer kan stromen. Negatieve energiestromen worden vermeden. Concreet voor dit onderzoek betekent dat er bijvoorbeeld geen klok recht voor een patiënt wordt geplaatst, omdat het kan zorgen voor negatieve energie. Gulden Snede is meer een mathematisch ontwerpprincipe. Bij dit ontwerpprincipe moeten alle rechthoekige vlakken in een kamer voldoen aan een bepaalde verhouding. Wanneer dit het geval is dan ziet een kamer er aantrekkelijk uit, zo is de gedachte. Bij het ontwerpprincipe Evidence-Based Design wordt gebruik gemaakt van bestaand wetenschappelijk onderzoek. Zo is uit eerder onderzoek al gebleken dat uitzicht op natuur van belang is voor patiënten. Ook meer daglicht in de kamer helpt bij het herstelproces. Daarnaast is de positionering van een bed, met uitzicht op groen en op de deur naar de gang, van belang. We hebben de meest kenmerkende eigenschappen toegepast op de 3D-omgevingen van de verschillende ontwerpprincipes.”

Direct effect

Het grootste effect hebben de onderzoekers gemeten bij het ontwerpprincipe van Evidence-Based Design. Zijlstra: “We hebben daar een direct effect gemeten. Dit betekent dat het ontwerp van een kamer direct effect had op het verlagen van het stressniveau van een patiënt. Dit was bij Evidence-Based Design het geval. Maar soms is de impact van een ziekenhuiskamer complexer en is het effect te verklaren door een psychologisch mechanisme. Het ontwerp doet dan eerst iets met de beleving van de patiënt. Dat hebben we kunnen vaststellen bij Feng Shui. Patiënten gaven aan dat ze de kamer er aangenaam uit vonden zien en daarnaast bevorderde de kamer de sociale ondersteuning. Dit zorgde ervoor dat patiënten minder stress ervaarden. Ten opzichte van de bestaande kamer hebben we bijvoorbeeld de kleuren en de vormen en de materialen van de tafel en de stoel aangepast. Ook hebben we bijvoorbeeld het zitgedeelte voor familie en vrienden op een andere positie geplaatst, in de hoek van de kamer in plaats van achter het bed. Patiënten vonden de ruimte aangenamer door de andere inrichting en ervaarden hierdoor minder stress. Met vrij simpele interventies heb je dus al effect op het gevoel van stress bij patiënten.”

Meerwaarde

De meerwaarde van dit onderzoek is dat ontwerpers, architecten en ziekenhuizen op basis van de uitkomsten keuzes kunnen maken in hoe een eenpersoonskamer eruit moet komen te zien. “Het unieke van dit project is dat de, soms eeuwenoude principes, nu echt zijn onderzocht. Zo wordt duidelijk wat wel en niet werkt”, zegt Zijlstra. Bij het UMCG wordt momenteel hard gewerkt om de uitkomsten toe te passen op de nieuwe ontwerpen van de kamers. “Het UMCG gaat de komende jaren flink vernieuwen en uitbreiden. De uitkomsten van dit onderzoek zijn, daar waar het past binnen de mogelijkheden van ons bestaande gebouw, bruikbaar voor het ontwerp van de nieuwe ziekenhuiskamers”, zegt Karin van Osnabrugge, managing director van het UMCG-bouwprogramma. "We zijn als UMCG trots dat we met de Hanze kunnen samenwerken in dit praktijkgerichte onderzoek. We zullen de resultaten zo goed als mogelijk vertalen in het ontwerp van de nieuwe patiëntenkamers. Onze langdurige samenwerking met de Hanze maakt dat we het samen beter kunnen maken voor de patiënt.”

Vervolg

Zijlstra en het lectoraat Facility Management willen graag een vervolg geven aan het onderzoek. “Wij onderzochten nu welke ontwerpprincipes effect hebben op het verminderen van stress, maar we willen bijvoorbeeld nog graag weten of de principes ook direct bijdragen aan een sneller herstel van patiënten. Daarnaast hebben we voor dit onderzoek geen effect gemeten voor het ontwerpprincipe Gulden Snede. We hebben voor het ontwerp van deze kamer de verhoudingen aangepast volgens de geldende principes en voor de rest is het interieur van de kamer hetzelfde gebleven. Door de principes toe te passen kan er een nadruk komen te liggen op de onaantrekkelijke interieureigenschappen in de kamer. Als je de Gulden Snede combineert met de principes van Evidence-Based Design of Feng Shui, kun je misschien wel effect hebben. Dit vraagt om extra onderzoek”, besluit Zijlstra.