De noodzaak van groene chemie: 'Wij wíllen niet alleen veranderen, het móet'

De meeste grondstoffen die we gebruiken voor de miljoenen producten die we gebruiken hebben geen groene oorsprong. Ze zijn eindig, fossiel en vervuilen de aarde. Daarom zijn er nieuwe duurzame alternatieven nodig. Twee chemici nemen je mee in de noodzaak van de transitie naar groene, circulaire producten. Lector Biobased Chemie André Heeres en chemiedocent-onderzoeker Edzard Geertsema.

“Wij wíllen niet alleen veranderen, het móet”, lost André Heeres het startschot voor een dynamisch gesprek tussen twee vakbroeders. “Uiteindelijk willen we naar een duurzame samenleving”, vult Edzard Geertsema aan. “Het woord duurzaam is voor mij alles overkoepelend. Kunnen we een samenleving creëren waarin we nu in onze behoeftes voorzien met de garantie dat toekomstige generaties dat ook kunnen? Hoe ik het zie, André, is dat groene chemie en met name circulaire chemie pijlers zijn voor een duurzame samenleving.” 

Plant een boom 

Heeres legt uit: “We hebben nu een aantal problemen. We putten onze aarde uit, we gebruiken veel te veel grondstoffen en de aarde warmt op omdat we veel teveel CO2 de atmosfeer in pompen. Die  CO2komt met name uit op olie gebaseerde producten. Daar moeten we iets anders voor zoeken. Met groene chemie kunnen we naar hernieuwbare grondstoffen. We willen andere bronnen aanboren. Bronnen die in de natuur groeien en herbruikbaar zijn. Denk aan hout, plant een boom en je maakt het proces CO2-neutraal.” 

Stap terug? 

“Het vervangen van olie door groene bronnen kan alleen succesvol zijn als de hoeveelheid groen materiaal gelijkstaat aan het groene materiaal dat je laat groeien”, reageert Geertsema. “Net als met olie: we gebruiken meer dan dat de aarde produceert. De beste manier om te verduurzamen is minder gebruiken. In plaats van groei een stap terug: degrowth, ontgroeien.” Daar is André Heeres het niet helemaal mee eens: “Als we op een goede manier de circulaire transitie vormgeven hoeven we geen stap terug te doen.” 

Petflessen 

Heeres: “Er zijn vier punten belangrijk om onze standaard te handhaven. Ten eerste: we moeten minder gebruiken; ten tweede: we moeten grondstoffen uit de olie-industrie vervangen door hernieuwbare. Drie: we moeten materialen veel langer in de keten houden. Dus geen goedkoop plastic kopen dat na twee keer gebruiken kapot is en uiteindelijk als microplastic in het milieu verdwijnt. Tot slot: we moeten materialen veel beter hergebruiken. Mooi voorbeeld is de petfles. Die kun je wassen en opnieuw gebruiken. Als de kwaliteit minder wordt, kun je mechanisch recyclen. Slechte vieze flessen kun je chemisch recyclen, een technologie waarvoor we groene chemie gebruiken. Circulaire, duurzame chemie die voorkomt dat er CO2 in de atmosfeer komt. Wij kunnen daar op moleculair niveau ideeën voor aandragen en onderzoek naar doen.”  

Onze regio 

Alle voorwaarden om de transitie naar biobased chemie te maken zijn in onze regio aanwezig, daarover zijn de heren het roerend eens. “We hebben verstand van chemie, we hebben de godfather van de chemie in ons midden, Nobelprijswinnaar Ben Feringa. Edzard is bij hem gepromoveerd. We hebben de infrastructuur en we hebben de chemieclusters. We hebben havens. We hebben op alle niveaus faciliteiten om onderzoek te doen. We hebben in onze regio een goede samenwerking tussen politiek, bedrijfsleven en kennisinstellingen. We zijn een agrarisch gebied, we hebben suikerbieten, aardappelen, hennep… allemaal materialen die we in principe kunnen gebruiken om plastics van te maken. We hebben hernieuwbare energie”, somt Heeres op. 

Het onderwijs 

Heeres en Geertsema noemen de koppeling tussen onderwijs en onderzoek een belangrijke voorwaarde om goede studenten af te leveren die iets kunnen betekenen voor de regio. Geertsema: “Mijn rol is om het gedachtegoed van André te implementeren in het onderwijs. Wat is groene chemie? Wat is duurzaamheid? Wat kan de aarde aan? Wat zijn de grenzen van onze planeet? We inspireren studenten vanaf jaar 1 hoe ze kunnen bijdragen aan een duurzame samenleving. We maken bijvoorbeeld uit restproducten van de landbouw een nieuw biopolymeer, afbreekbaar groen plastic. Die reststromen worden door bio-organismen omgezet. Naast dat het uit een hernieuwbare bron komt, zijn de polymeren afbreekbaar. Studenten hebben onderzocht hoe we de polymeren op een efficiënte manier uit micro-organismen kunnen halen. Nu worden daarvoor vrij smerige chemische oplosmiddelen gebruikt, waarvoor de studenten een alternatief hebben gevonden.”  

Opboksen tegen Shell 

Waarom gebruiken we dan nog steeds fossiele grondstoffen? “De processen voor de producten die met aardolie worden gemaakt bestaan al 50 jaar en zijn helemaal geoptimaliseerd”, legt Heeres uit. “Die worden op een enorme schaal uitgevoerd. De prijzen van plastic uit olie zijn superlaag. Daar moeten Edzard en ik tegen opboksen met onze nieuwe kleinschalige vindingen. Opboksen tegen een bolwerk dat het liefst doorgaat totdat alle olie op is. 1 februari kwam Shell weer met de kwartaalcijfers: ruime 6 miljard winst in één kwartaal. Winst, geen omzet! Dat is meer dan chemieconcern DSM waard is. En onderschat hun lobby ook niet. Met zoveel geld kun je enorme druk uitoefenen op politici. Toch geloven wij dat we als samenleving de transitie kunnen maken en blijven ons hier volledig voor inzetten.”  

Foto boven: Marian Sinnige