'Deze aanpak maakt verschil'

Nederland veiliger door de implementatie van de gezinsbenadering in Nederlandse penitentiaire inrichtingen.

Blog: Petrick Glasbergen en Simon Venema, projectleider en onderzoeker Innovatiewerkplaats Gezinsbenadering in Penitentiaire Inrichtingen

"Hoe kan een ouder in detentie toch een goede ouder zijn? Wat gebeurt er met een kind wanneer een ouder wegvalt door detentie? De impact van gevangenisstraf op gezinnen blijft vaak onzichtbaar. Met ons project Gezinsbenadering in de Nederlandse Penitentiaire Inrichtingen (PI) willen we dat veranderen.

Dit onderzoek, gestart op 1 februari 2024, bouwt voort op de ervaringen en samenwerking in PI Veenhuizen en breidt zich nu uit naar drie andere locaties: Almelo, Leeuwarden en Zaanstad. Ons doel is het ontwikkelen van de best mogelijke aanpak om de band tussen ouders in detentie en hun kinderen te behouden en te versterken, in het belang van de kinderen. Samen met onderzoekers, professionals, studenten en de doelgroep werken we aan oplossingen die breed inzetbaar zijn in PI’s door heel Nederland.

Concreet werken we aan:

• Bijdragen aan het ontwikkelen van een optimale variant van de gezinsbenadering in vier penitentiaire inrichtingen.
• Het opstellen van een handreiking: Gezinsbenadering in de penitentiaire inrichtingen.
• Het formuleren van een advies voor landelijk beleid rondom de gezinsbenadering.

Een project van samenwerking en vertrouwen

Samen met Eric Blaauw, lector Verslavingskunde en Forensische Zorg, werken we nauw samen met de vier PI’s. De kracht van dit project ligt in de gelijkwaardige samenwerking tussen alle betrokkenen. We combineren academische kennis, praktijkkennis en ervaringskennis om tot nieuwe inzichten te komen. In de afgelopen maanden hebben we verschillende actieleerbijeenkomsten per PI georganiseerd, evenals twee gezamenlijke sessies waarin de PI’s samenwerkten aan vraagstukken rondom ouderschap en detentie. Dit soort bijeenkomsten zijn uniek: nooit eerder kwamen PI’s samen om te werken aan dit thema.

Tijdens deze sessies en in diepte-interviews deelden vaders, moeders/verzorgers en kinderen hun verhalen. Zo gaven vaders vaak aan hoe belangrijk het voor hen is om betrokken te blijven bij hun kinderen, zelfs binnen de muren van een PI. Moeders of verzorgers gaven aan dat ze zich vaak alleen voelen en worstelen met stigma, schaamte en de uitdagingen van opvoeden zonder partner én het behoud van een gezin in afwezigheid van de vader. Door samen te werken met ketenpartners zoals jeugdzorg en gemeenten, zoeken we naar oplossingen die werken voor alle betrokkenen.

Inzichten en praktische producten

Het ontwikkelen van praktische producten staat centraal in dit project. Tot nu toe hebben we enkele concrete resultaten bereikt:

• Training Vaderrol in Detentie: Handvatten voor ouders in detentie om een betekenisvolle rol te blijven spelen voor hun kinderen. 
• Podcasts: Gezinsleden, ouders in detentie en andere betrokkenen vertellen openhartig over hun ervaringen en uitdagingen en betekenis van gezinsbanden tijdens detentie.
• Gedragsprotocollen voor kindbezoeken: om ervoor te zorgen dat bezoeken niet alleen veilig zijn maar ook een fijne ervaring voor kinderen kunnen zijn.
• Opzet Leergang Penitentiaire Gezinsprofessional: Training voor PI-personeel om gezinsgericht te werken.

In onze gesprekken zien we dat er vaak misverstanden bestaan over wat mogelijk is tijdens detentie. Er zijn regels en beperkingen, maar met wat aanpassingen kan er ook veel. Het is bemoedigend om te zien hoe zowel gevangenispersoneel, gezinsleden als de ouders in detentie aangeven dat deze aanpak een verschil maakt.

Studenten: jonge professionals met een frisse blik

Een uniek aspect van dit project is de betrokkenheid van ongeveer 30 studenten uit diverse opleidingen (zoals Toegepaste Psychologie, Sociaaljuridische Dienstverlening en Communicatie & Multimedia Design). Zij verzamelen data, voeren interviews en werken samen met professionals en gezinnen aan innovatieve producten, zoals informatiemateriaal voor achterblijvende gezinsleden. Hun frisse blik en ideeën versterken onze aanpak en zorgen voor praktische toepasbaarheid.

Wat helpt en wat belemmert?

Wat ons helpt, zijn de korte lijntjes en het wederzijdse vertrouwen tussen het team en de PI’s. Open communicatie zorgt ervoor dat iedereen zich gehoord voelt en draagt bij aan concrete voortgang. Daarnaast werken we binnen de Hanze nauw samen met andere docentonderzoekers om voldoende capaciteit en expertise te waarborgen.

Natuurlijk zijn er ook uitdagingen. Gezinsbanden ondersteunen binnen de restrictieve kaders van detentie vraagt om creativiteit en doorzettingsvermogen. Door telkens het gesprek aan te gaan en op maat gemaakte oplossingen te ontwikkelen, proberen we die drempels te verlagen. Het betrekken van moeders, verzorgers en kinderen, blijft eveneens een uitdaging. Daarom richten we een klankbordgroep op om ervoor te zorgen dat we mét hen praten in plaats van over hen.

Op zoek naar een nieuwe blik op gezinsbanden

Het project Gezinsbenadering in de Nederlandse Penitentiaire Inrichtingen helpt om verder te kijken dan de muren van de gevangenis en stil te staan bij de impact van detentie op gezinnen. Het laat zien dat er mogelijkheden zijn om ouders in detentie en hun kinderen dichter bij elkaar te brengen en te houden.

We hopen dat onze inzichten en ervaringen anderen inspireren. Wat kun jij doen om gezinnen met een ouder in detentie te ondersteunen? Welke rol wil jij spelen om deze verbindingen te versterken? Laat het ons weten: www.gezinsbenadering.nl."