AI-tools voor juristen: Bedreiging of een kans?

Is artificial intelligence (AI) een bedreiging of een zegen voor juristen? Lector Trix Mulder en docent-onderzoeker Eveline van Beem laten hun licht schijnen op dit onderwerp. “Ik zie de jurist niet vervangen worden door AI, maar we moeten wel goed nadenken over de toekomst van ons beroep.”

Tekst: Jan Willem Kerssies

AI kan veel invloed hebben op het werk van juristen. Er zijn veel elementen als je het hebt over AI en recht, geeft Mulder aan. “Je hebt onder meer te maken met intellectueel eigendom en privacy- en aansprakelijkheidsvraagstukken.” Studenten komen na een juridische studie vaak terecht bij lokale overheden. Welke zaken zijn van belang als juristen AI willen gebruiken? “Het is heel belangrijk dat juristen altijd vragen blijven stellen en kritisch kijken naar wat is de in- en output van AI-tools. Je kunt hierop sturen. Het is heel makkelijk om mensenrechten te schenden als je niet goed monitort. Als je werkt met data van burgers is het van belang om daar zorgvuldig mee om te gaan. Dat is één van de rollen die de jurist van de toekomst heeft. Overheden hebben veel data van inwoners. Daar kun je een hele mooie dingen meedoen, maar het kan ook misgaan als je het verkeerd gebruikt”, aldus Mulder.

Altijd controleren

Mulder merkt dat, op kleine schaal, AI-tools gebruikt worden als ondersteuning voor bepaalde juridische beslissingen. “Er wordt met de tools data ingevoerd, jurisprudentie verzameld en er wordt gekeken naar welke wet- en regelgeving er is. Juristen gebruiken AI-tools, en gelukkig maar, als ondersteuning. Als jurist is het belangrijk dat de output van AI getoetst wordt. Je moet leren om de goede vragen te stellen aan de tools, op de juiste manier de vragen op te bouwen en je moet de output ook nog kunnen beoordelen. Je hoort nu soms dat het systeem gaat hallucineren, je krijgt dan output die niet klopt. Onlangs was er een zaak in Australië waar de verdediging bewijslast voordroeg en verwees naar jurisprudentie wat helemaal niet bestond. Ik heb wel eens een vraag aan AI gesteld over literatuur van een bepaald onderwerp. Je krijgt dan soms een artikel voorgeschreven wat helemaal niet bestaat. Je kunt je voorstellen dat als iemand een bijstandsuitkering aanvraagt het veel impact heeft. Het is belangrijk dat dit zorgvuldig gebeurd.”

Moeten mensen bang zijn dat, als je bijvoorbeeld een bijstandsuitkering aanvraagt, AI gaat beslissen of je wel of geen uitkering krijgt? Mulder: “Als het over een besluit gaat, wat je neemt over een bepaald persoon of waar persoonsgegevens bij betrokken zijn, dan verbiedt de AVG volledig geautomatiseerde besluitvorming. Je hebt als mens het recht om daar niet aan onderworpen te worden. Dus daar hoeven we zeker niet bang voor te zijn.” Juristen moeten kennis hebben van de juridische, ethische en technische aspecten van AI. Daar is nog veel te winnen, geeft Van Beem aan: “Je moet als jurist goed weten hoe het AI-systeem werkt, of een systeem eerlijk is en bijvoorbeeld niet discriminerend zoals nu soms het geval is. Sinds de komst van large language models zoals ChatGPT wordt AI steeds meer gebruikt. Het juridische werkveld vindt dat ze ‘iets’ moeten met AI en juristen willen graag experimenteren. Er zijn ook bedrijven die specifieke AI-tools maken voor de jurist. Maar ik heb nog niet het idee dat het al op grote schaal wordt ingezet.”

AI is geen hype

Zijn AI-tools een zegen of bedreiging voor juristen? “Het is zeker geen bedreiging, ik zie het meer als een kans”, zegt Mulder. “Zo lang we er verantwoordelijk mee omgaan. AI is zeker geen hype, het is wel een blijvende ontwikkeling.” AI kan disruptief zijn voor de juridische sector, geeft Van Beem aan. “Waar nu alles uurtje factuurtje wordt gedaan, kan AI sommige werkzaamheden versnellen en efficiënter maken waardoor het hele uurtje factuurtje verhaal niet meer valide is. Cliënten zullen hier ook naar vragen: In hoeverre gebruiken jullie AI en wat betekent dat voor het werk dat jullie voor mij doen?” Mulder geeft aan dat dit ook positief kan uitpakken. “Omdat het recht meer toegankelijk wordt. Nu is het soms een ver van mijn bed show omdat advocaten en juristen duur zijn. Mijn zorgen zitten vooral in het feit dat AI wordt ingezet om bijvoorbeeld een slagingskans van een zaak te berekenen. Dat juristen door het gebruik van AI-tools gaan bepalen welke zaken ze wel of niet aannemen. Het is aan de juridische sector om AI op een verantwoorde manier in te zetten. Iets anders waar we voorzichtig mee moeten zijn is dat mensen zonder juridische achtergrond door middel van AI-tools juridisch advies inwinnen. Dan is het de vraag of je de juiste antwoorden krijgt. Mensen kunnen besluiten om een rechtszaak aan te gaan terwijl dit niet nodig is. Ik zie de jurist niet vervangen worden door AI, maar we moeten wel goed nadenken over de toekomst van ons beroep.”

Onderwijs actueel houden

Op 10 december kwamen werkveldpartners bijeen om met medewerkers van de opleidingen HBO-Rechten en Sociaal Juridische Dienstverlening te sparren over het thema De sociaal-jurist van de toekomst. De input vanuit het werkveld wordt gebruikt om het onderwijs actueel te houden. Maar één ding staat vast, de rol van AI in het curriculum van de opleidingen wordt alleen maar groter. “AI zit ook steeds meer verweven in de juridische opleidingen”, geeft Van Beem aan. “In Jaar 1 moeten studenten voor een vak bijvoorbeeld een interne memo schrijven voor een webshop om vervolgens een advies te geven over de juridische aspecten van ondernemen. De studenten halen de casus eerst door generatieve AI en vervolgens kijken ze welke antwoorden er worden gegeven en in hoeverre deze juridisch juist zijn. We leren studenten daarmee kritisch kijken naar de uitkomsten van generatieve AI. We zijn momenteel bezig om onze propedeuse te herontwikkelen. Volgend schooljaar krijgen we een nieuw Jaar 1. Dan komt er nog meer aandacht voor AI en bijvoorbeeld de ethische aspecten.” Van Beem en Mulder roepen studenten en het werkveld op om aan de slag te gaan met de verschillende AI-tools. “Wees er vooral niet bang voor. Verdiep je in de werking van tools, maar ook in de beperkingen.”

Lees ook: Een goed gesprek over AI-tools in het onderwijs