Week van de Jonge Mantelzorger: ‘Ze voelen zich erg verantwoordelijk’

Tekst: Jan Willem Kerssies

Docent-onderzoeker Hinke van der Werf schreef een proefschrift over de impact van mantelzorg op jongvolwassenen die aangeven vaak fysieke en mentale klachten te hebben. Om de continuïteit van de zorg te waarborgen, worden mantelzorgers aangespoord om deel te nemen aan de zorg voor familieleden. Een deel van deze mantelzorg wordt geleverd door mensen jonger dan 26 jaar. Voor haar onderzoek volgde Van der Werf in totaal 260 jonge mantelzorgers binnen de Hanze. Meer dan de helft van de mantelzorgers gaf aan negatieve gevolgen te ondervinden in hun dagelijks leven als gevolg van het opgroeien met een chronisch ziek familielid. 

Topje van de ijsberg 

“De cijfers zouden goed een topje van de ijsberg kunnen zijn, omdat ik de enquête maar binnen een paar schools mocht uitzetten”, vertelt Van der Werf. “Wat we vooral zien is dat de meeste studenten die opgroeien met iemand die psychisch belast is, dat kan een stoornis of een verslaving zijn, de meeste klachten ervaren. Dat is wel te verklaren. Er heerst vaak een taboe op psychische aandoeningen en verslavingen. Het netwerk rondom deze mensen is ook veel kleiner. Als je als jonge mantelzorger een naaste hebt met kanker krijg je vaak de opmerking: ‘wat kan ik voor je doen’? Als iemand een verslaving heeft wordt er vaak gezegd dat het hun eigen schuld is. Kinderen kunnen dat niet zeggen als het om hun ouders gaat.” 
 
Luna* is student op de Hanze en heeft een moeder met een zware alcoholverslaving. Dit heeft grote invloed op haar dagelijks leven. “Zeker in mijn studententijd heb ik gemerkt welke invloed dat op mij heeft. Het is goed dat hier onderzoek naar gedaan wordt en dat er meer begrip ontstaat. Omdat ik heel ver moet reizen sta ik vroeg op en ben ik laat terug. Dan is het altijd de vraag hoe ik mijn moeder aantref. Het is vaak gebeurd dat ze al zoveel had gedronken dat ze al niet meer aanspreekbaar was. Vervolgens moet je ook nog veel dingen doen voor school en werk. Het is voor mij heel fijn om vanuit school hiervoor steun te ontvangen.” Van der Werf voegt eraan toe: “Deze geluiden horen wij vaker. Jonge mantelzorgers hebben een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Ze vinden het moeilijk om bijvoorbeeld uit huis te gaan.” Dat kan Luna wel beamen. “Ik had aan het begin van de studie een kamer in Groningen, maar ik merkte al snel dat ik meer bij mijn moeder was dan in mijn eigen kamer. Ik voelde mij slecht als ik in Groningen was. Ik voel een grote verantwoordelijkheid om bij mijn moeder te zijn, ondanks dat ze zelf de keuze heeft gemaakt om zo te zijn. Het is toch mijn moeder. Ik kan het niet over mijn hart verkrijgen om haar ooit aan te treffen als het te laat is. Dat wil ik voorkomen.” 

Veel moeite 

“Ik heb tot nu toe wel alles gehaald voor mijn studie, maar het kost wel veel moeite. Ik heb geprobeerd om alles in één keer te halen, maar dat ging wel ten koste van mijn eigen welzijn”, vertelt Luna. “Het verhaal van Luna is qua studeren nog best wel een succesverhaal, want ondanks de omstandigheden blijft ze overeind”, vult Van der Werf aan. “Het gebeurt heel vaak dat jonge mantelzorgers geen tijd hebben om hun opdrachten in te leveren of ze stuiten op weinig begrip waardoor ze stoppen met hun studie. Je hebt eigenlijk twee groepen. De ene groep valt helemaal uit, de andere groep doet extra hun best om het te halen. Maar dat kan wel voor problemen zorgen. Het kan dus zijn dat ze de studie volhouden, maar daarna in elkaar klappen en met een burn-out thuis komen te zitten. Vroeg of laat ligt er een taak voor ons. Wij willen graag gezonde professionals opleiden, maar dat betekent wel dat we studenten moeten helpen met de vraag hoe blijf je overeind als de wereld om je heen niet zo makkelijk is.” 

Stappenplan 

Uit het onderzoek van Van der Werf blijkt dat jonge mantelzorgers behoefte hebben aan de juiste ondersteuning van docenten en zorgverleners. “Belangrijk is dat studenten zich goed voelen om hulp te vragen. Je hebt binnen de Hanze bijvoorbeeld de decaan en de studentenpsycholoog, maar iemand moet je ook het zetje geven om met deze mensen te gaan praten. We hebben daarnaast ook een profileringsfonds waar ook jonge mantelzorgers gebruik van kunnen maken. Ook kunnen ze vrijstellingen krijgen waardoor ze bijvoorbeeld minder stage hoeven te lopen of extra kansen kunnen krijgen. Er is veel hulp beschikbaar, maar het is voor studenten soms moeilijk te vinden. Het is een kunst om deze informatie makkelijk toegankelijk te maken.” Volgens Van der Werf zijn docenten onzeker over hun rol. Of ze wel of geen ondersteuning bieden, lijkt nu af te hangen van de kennis en motivatie van de individuele docent. “Ze gaven allemaal aan dat jonge studerende mantelzorgers specifieke ondersteuning nodig hebben, hetzij van de school, hetzij van henzelf. Bijna de helft van de docenten gaf aan meer informatie, training en deskundigheid nodig te hebben om jonge mantelzorgers goed te kunnen ondersteunen.” 
 
Luna heeft nog wel tips voor medestudenten en de Hanze. “Ik heb studie altijd gezien als een goede afleiding, ondanks dat het moeilijk was om mij staande te houden gaf het mij perspectief. Zorg ervoor dat je met iemand kunt praten en die je in vertrouwen kunt nemen. Dat heeft mij heel erg geholpen. Voor de Hanze als organisatie is het goed om een stappenplan te maken waarin alle beschikbare ondersteuning voor studenten wordt beschreven. Het stappenplan moet ook eenvoudig te vinden zijn of misschien wel aangeboden worden aan iedere student. Dit helpt om de drempel te verlagen. Daarnaast moet deze informatie ook beschikbaar zijn voor docenten en slb’ers.” 

Kick-off

Op donderdag 30 mei organiseerde de Hanze, in samenwerking met andere hogescholen, een kick-off bijeenkomst voor de Week van de Jonge Mantelzorger. Hier was staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Maarten van Ooijen (bovenste rij, vierde van rechts) bij aanwezig. “De staatssecretaris was aanwezig om met studenten te spreken over de problematiek die zij ervaren rondom de combinatie mantelzorg en studeren. Daarnaast hebben alle hogescholen initiatieven gedeeld om elkaar te inspireren en niet opnieuw het wiel uit te hoeven vinden. Als laatste was het doel om gezamenlijk, studenten en professionals, te kijken naar actiepunten voor onderwijs, beleid en onderzoek", aldus Van de Werf.

De HanzeMediatheek heeft in de Week van de Jonge Mantelzorger extra aandacht voor het thema. Er zijn boeken en onderwijsmateriaal beschikbaar om mantelzorg bespreekbaar te maken in de les.  

* de naam van Luna is om privacyredenen gefigneerd