Barn Talk: Wat gaan we doen aan energie­onrecht­vaardigheid?

Op woensdag 3 april publiceerde het Centraal Bureau voor Statistiek de inflatiecijfers van maart. Die waren 3,1 procent hogen dan een jaar geleden. Grote boosdoener: de energieprijzen. Diezelfde middag wordt tijdens een Barn Talk gediscussieerd over energiearmoede slash energieonrechtvaardigheid. Wat kunnen we eraan doen?

Foto: Annemijn Touw
Tekst: Loes Vader

Waarom kunnen we beter spreken over energieonrechtvaardigheid dan over energiearmoede?, begint host Marcel Koenis de Barn Talk. Ervaringsdeskundige Riane Kuzee legt uit: “Er is genoeg energie voor iedereen, het is alleen onrechtvaardig verdeeld. Zolang de aandeelhouders nog winst uitgekeerd krijgen, is er voor mij sprake van onrechtvaardigheid. Er zitten mensen letterlijk en figuurlijk in de kou omdat ze bang zijn voor schulden.”

Bang voor de eindafrekening

Kuzee heeft jarenlang als bijstandsmoeder in armoede en in energieonrechtvaardigheid geleefd. “Ik durfde de thermostaat niet hoger dan 18 graden te zetten, omdat ik ontzettend bang was voor die eindafrekening. Ik had twee grote kostenposten, de huur en de energierekening. Aan de huur kon ik niets veranderen, op de energierekening had ik wel invloed. Met alle gevolgen van dien. Ik zette de  verwarming zo laag dat we er ziek van werden. Mijn dochter had astma. Dat had te maken met vocht en schimmel in ons huis. Ze is negen jaar in behandeling geweest en ze heeft negen jaar medicatie gehad. Dat heeft wat gekost.”

Energiearmoede en gender

Hanna Kreuger studeerde in 2023 af aan de Master Energy for Society. Ze analyseerde voor haar scriptie welke huishoudens werden getroffen door energiearmoede. Kreuger schreef haar scriptie over energiearmoede en gender. Hanna legt uit hoe ze tot die combinatie is gekomen. “Het genderseintje ging af toen ik ontdekte dat vooral éénoudergezinnen in de problemen kwamen en dat die voor 98 procent door vrouwen worden gerund.”

Toen Hanna met haar scriptie in 2020 begon, leefden en 512.000 gezinnen met energiearmoede. “Dit was nog voor de oorlog in Oekraïne en corona. Door de oorlog in Oekraïne gingen de energieprijzen omhoog en door corona ging ons energiegebruik omhoog. Daar is de overheid op ingesprongen met onder andere de energietoeslag en het energieplafond, dat voor 60 procent terecht kwam bij mensen die het niet nodig hadden. Er is nog steeds een groei te zien in het aantal huishoudens dat in de problemen komt door de energierekening.”

Huurverhoging

Er ligt een flinke klus voor woningcorporaties en particuliere verhuurders want vanaf 2030 mogen verhuurders geen woningen meer verhuren met een het energielabel E, F, en G. Dat doen ze vaak door hele slecht geïsoleerde woningen een beetje minder slecht te maken. Riane Kuzee geeft een voorbeeld van huizen die zonnepanelen krijgen terwijl de isolatie niet deugt. “Terwijl daar juist veel winst valt te behalen. Ook wil je, als je in armoede leeft, iets direct in je portemonnee voelen. Je krijgt bewoners niet warm voor duurzame maatregelen die altijd gepaard gaan met een huurverhoging.”

De Fixbrigade

Kan de Fixbrigade bijdrage aan het verlichten van energieonrechtvaardigheid? De Fixbrigade is een laagdrempelig landelijk concept dat energiebesparende klussen bij mensen thuis doet. Els Struiving is projectleider van de Fixbrigade Paddepoel. Struiving erkent dat het niet eenvoudig is om bij de mensen thuis te komen. “Wij werken nauw samen met het sociaal domein om ook mensen te bereiken die niet reageren op een brief van de gemeente en die de deur niet opendoen als er iemand van de woningbouw aanbelt. Mensen met angst en wantrouwen voor instanties. Je hebt sleutelfiguren nodig om binnen te komen, iemand die ze wel vertrouwen. Geleend vertrouwen noemen we dat.” Struiving benadrukt dat de woningcorporaties hun best doen, maar dat ze niet redeneren vanuit de bewoner.

Lokettenjungle

Het doolhof aan subsidies en maatregelen wordt ook als struikelblok genoemd. Er is wel geld maar het is niet altijd bereikbaar. Riane Kuzee legt uit: “Aan het ene potje is nog moeilijker te komen dan aan het andere. Van het Noodfonds is bekend dat mensen niet door de aanvraag heen kwamen.” Het woord lokettenjungle valt. En de angst om steun te ontvangen die later onterecht blijkt, zodat je het weer moet terugbetalen.

Techniek versus mens

Hanze-onderzoeker Gedragsverandering in de Energietransitie Wiebo Lamain weet dat mensen die het het hardst nodig hebben, het langst moeten wachten omdat hun huizen te slecht zijn en de woningcorporaties en gemeenten het eerst met het laaghangende fruit beginnen. En dat dat een technische overweging is in plaats van een menselijke. Lamain kaart ook het capaciteitstekort aan. “Gemeenteambtenaren ontbreekt het aan tijd om bij mensen langs te gaan.”

Verschil arm en rijk door energietransitie nog groter

Het is een complexe situatie, na anderhalf uur discussiëren zijn er geen klip-en-klare oplossingen. “Er is niet één partij die het kan oplossen”, vindt Lamain. “Alleen een integrale, projectmatige aanpak en samenwerking tussen heel veel verschillende partijen zou de energieonrechtvaardigheid kleiner kunnen maken. Je zou alle capaciteit moeten mobiliseren. Technisch, economisch en sociaal. Zodat de energietransitie het verschil tussen mensen die iets hebben en die niets hebben niet nog groter maakt.”

“Zorg dat er oplossingen komen die mensen direct in hun portemonnee voelen. Een lange-termijnvisie hebben we niet, want ik moet vandaag beslissen wat ik deze week op tafel zet”, concludeert Riane Kuzee.