Van zelfscan­ziekenhuis tot zorgrobot

Dit is een artikel uit het Hanze Impact Magazine. Meld je gratis aan!

Impact

• Hanze draagt bij aan impactvolle innovaties in zorg en welzijn

Betrokkenen

• Hendrik Erenstein - Docent-Onderzoeker Medisch Beeldvormende en Radiotherapeutische Technieken verbonden aan het lectoraat Healthy Ageing, Allied Health Care and Nursing en het Data Science Center in Health van het UMCG.
• Daan Tuinstra - Docent-Onderzoeker Lectoraat Digitale Transformatie en betrokken bij het Centre of Expertise Ondernemen

Het belang van digitale innovatie in de zorg? Daar hoeven we het volgens Hendrik Erenstein en Daan Tuinstra – beiden als docent-onderzoeker verbonden aan de Hanze - niet lang over te hebben. ‘Onze samenleving vergrijst. De zorgvraag neemt toe terwijl er steeds minder professionals zijn om die zorg te verlenen. Wil je de huidige kwaliteit van zorg behouden, dan moéten wij processen verregaand optimaliseren en automatiseren. En dit is niet zo eenvoudig als het klinkt….’

Op naar de zelfscan-zorg?

Want, tussen droom en daad staan wetten én praktische bezwaren. Erenstein: ‘Ik kan mij een toekomst voorstellen waarin je een ziekenhuis binnenloopt, in de hal een pasje voor een scherm houdt en wordt doorverwezen naar een onderzoeksruimte. Hier staat een apparaat die je instructies geeft, vervolgens een scan maakt en je meteen vertelt of er nader onderzoek nodig is. Technisch gezien kan dit al. De vraag is alleen: wil je 100% vertrouwen op het oordeel van een apparaat? En willen wij als samenleving naar een vorm van zelfscan-zorg zonder menselijke interactie…? Vragen die wel gesteld moeten worden.’

Algoritmes die CT-scans analyseren

Hendrik Erenstein is als docent-onderzoeker verbonden aan de opleiding Medisch Beeldvormende en Radiotherapeutische Technieken (MBRT). Zijn interesse gaat uit naar de toepassing van kunstmatige intelligentie in de radiologie. ‘Wist je dat er in dit vakgebied al tientallen AI-producen worden gebruikt? Denk aan intelligente planningssystemen voor radiotherapie. Hiermee kun je complexe behandelingen automatisch opstellen voor individuele patiënten. Kost minder menskracht en je kunt meer patiënten op een dag helpen.’

Algoritme screent longkanker

Automatische beeldherkenning is een andere toepassing waarmee de afdeling radiologie experimenteert. Erenstein: ‘Wij trainen algoritmes die CT-scans automatisch analyseren op longtumoren. Ze signaleren razendsnel verdachte plekken en geven aan waar de radioloog moet kijken. Een radioloog kan z’n werk hierdoor veel sneller doen. Deze toepassing maakt het straks mogelijk om mensen met een verhoogd risico op longkanker eerder te screenen.’

Co-creatie tussen zorg en ICT

Hoewel de techniek de mogelijkheden biedt, zijn deze innovaties niet zomaar geïmplementeerd. Want, waar digitalisering de zorgpraktijk ontmoet, is co-creatie nodig: ‘De ICT’er heeft vaak weinig kennis van CT-scans, de zorgverlener niet van algoritmes. Pas wanneer je ze samen aan het werk zet, ontwikkel je een toepassing die impact maakt. Daarom vind ik de minor ‘AI en Beroep’ [zie kader] van de Hanze zo waardevol. Zo breng je studenten van de Academie voor Gezondheidsstudies in aanraking met studenten uit de techniek.’

‘Zonder de juiste input, niet de juiste output’

De minor ‘AI en Beroep’ biedt niet alleen een ontmoeting tussen de wereld van zorg en ICT. De minor laat studenten nadenken over de impact van data en algoritmen op hun beroepspraktijk. Erenstein: ‘Het is belangrijk dat zorgprofessionals die kennis in huis hebben, digitaal vaardig zijn en kritisch blijven denken. Met AI kan veel. Maar, je moet jezelf altijd de vraag stellen wat het oplevert: klopt het resultaat? Is een toepassing ethisch en juridisch verantwoord?’

Verwijsbrieven in ChatGPT

De opkomst van ChatGPT is daar een voorbeeld van. ‘Als huisarts kun je ChatGPT binnen een minuut een verwijsbrief laten opstellen. Die brief kan er op het eerste gezicht goed uitzien. Maar, mag jij er blind op vertrouwen dat die brief klopt, dat de juiste bronnen zijn gebruikt? Kunstmatige intelligentie is slim, maar ook beperkt. Zodra onze beeldherkenningssoftware in plaats van een CT-scan een röntgenfoto moet beoordelen, gaat die gekke dingen doen. Zonder de juiste input, krijg je niet de juiste output.’

Mens moet regie houden

Kortom, kritisch kijken en denken is een vereiste. Maar, het is ook belangrijk om je te richten op de mogelijkheden en de kansen die technologie de zorg te bieden heeft, vindt Erenstein: ‘Je kunt er een dystopisch verhaal van maken waarin kunstmatige intelligente met mensen aan de haal gaat. Ik richt mij liever op scenario’s waarin AI ons ondersteunt om zorg beter, toegankelijker en betaalbaar te houden. Maar vooralsnog wel met behoud van regie door de mens.’

Innoveren in de zorg: een kwestie van een lange adem

De behoefte vanuit de zorg aan nieuwe toepassingen is enorm, merkt ook Daan Tuinstra. Hij is als docent-onderzoeker verbonden aan het lectoraat Digitale Transformatie. ‘Hoe kunnen wij VR-techniek inzetten om slechtziende kinderen zelfstandig met de bus naar school te laten gaan? Hoe kun met je XR-technologie handtherapie in revalidatietrajecten verbeteren? Zomaar een greep uit de vragen die wij alleen al dit jaar op ons afkregen.’

Geduld

De weg van vraag naar oplossing, is er wel één van de lange adem. Zo was Tuinstra nauw betrokken bij het VRAMBO-project. Een VR-module waarmee ambulancemedewerkers getraind worden voor de inzet bij grootschalige incidenten. Tuinstra: ‘Tussen de eerste vraag en de oplevering van een product, lag vier jaar aan onderzoek en ontwikkeling. Die tijd heb je nodig om iets te bouwen dat toegevoegde waarde biedt, businesspotentie heeft én ethisch en juridisch verantwoord is.’

Niet de technologie bepaalt het tempo

Daarom is het in de zorg niet de technologie die het tempo bepaalt. Tuinstra: ‘Die is er wel klaar voor. Het kost tijd om te ontdekken wát je wilt oplossen en hoe je dit vormgeeft. Besef ook dat, in het geval van VRAMBO, het een stap is om beslissingen - waarbij het soms gaat om leven en dood - in een virtuele wereld te oefenen. Een zorgorganisatie moet daarom vertrouwen krijgen in nieuwe technologie. Maar, zodra ze weten dat iets bewezen werkt, zie je dat een oplossing massaal wordt ingekocht.’

Sociale robots in de dementiezorg

Een andere uitdaging waarmee Tuinstra en z’n collega’s aan de slag gaan, is de doorontwikkeling van robots in de dementiezorg. ‘In Nederland groeit het aantal mensen met dementie. Dit legt extra druk op de professionele zorg en op mantelzorgers. Sociale robots kunnen een welkome hulp zijn in het zorgproces. Bijvoorbeeld bij het geven van dagstructuur of om patiënten te helpen bij het innemen van medicatie.’

Robot is niet per definitie succesvol

Tuinstra ziet dat steeds meer verzorgingstehuizen sociale robots aanschaffen. Niet per definitie een succes. Tuinstra: ‘Zo is de communicatie tussen robot en gebruiker niet altijd adequaat. Een cliënt die slechthorend is, kan belangrijke informatie missen. En mensen met dementie reageren niet altijd voorspelbaar – daar zijn robots niet op getraind. Komt nog eens bij dat het gebruik van robots complex is en er vaak geen heldere werkprotocollen zijn.’

Voorwerk

In het XR-lab van de Hanze [zie kader], wordt al volop getest met bestaande zorgrobots. ‘Wij onderzoeken wat verschillende sociale robots wel én nog niet kunnen. Dankzij dit voorwerk kunnen wij straks gerichter en sneller met een praktijkvraag aan de slag. Want, ook dat is een realiteit: door de enorme werkdruk in de zorg is tijd om te innoveren schaars. De innovatie-budgetten zijn ook niet ruim bemeten. Je moet de energie die er is daarom goed besteden. ’

‘Eerst de mens, dán de machine’

Een ander initiatief is een VR-project om kinderen voor te bereiden op een MRI-scan. Tuinstra: ‘Jaarlijks ondergaan tweeduizend kinderen een MRI-scan in het UMCG in Groningen. Kinderen vinden zo’n scan spannend. Ze moeten lang stil liggen in een apparaat dat veel lawaai maakt. Wij willen we onderzoeken of je kinderen nog beter kunt voorbereiden via een VR-beleving. 

Virtuele beleving

De schetsen voor deze toepassing zijn in de maak. Hierin kan een kind virtueel om de MRI-scanner lopen; zien waar ouders zitten en virtueel beleven wat je hoort en ziet als je in de MRI ligt. Tuinstra: ‘Maar, voordat je dit kunt gaan ontwikkelen, moet je een goed plan hebben. Hoe ga je dit testen? Hoe integreer je een toepassing in protocollen en past het binnen de ethische kaders? Dit vraagt om een samenspel tussen zorgprofessionals, patiënten, cliënten en developers. En ja, dat kost tijd.’

Mens in het oog houden

Geduld hebben, kritisch kijken en samenwerken. Knap lastig in een wereld waarin ontwikkelingen – zeker op het gebied van kunstmatige intelligentie - ontzettend hard gaan. Tuinstra en Erenstein, ‘Die stroomversnelling is goed. Want, technologie kan ons veel werk uit handen nemen en helpen om de zorg te verbeteren. Maar, zorg is en blijft ook mensenwerk. Dat mag je niet uit het oog verliezen. Het is eerst de mens en dan pas de machine, nooit andersom.’

Over het XR-lab

Het Hanze XR-lab is een plek waarin studenten, onderzoekers en de industrie samenkomen om nieuwe technologieën op het gebied van virtual en augmented reality. Het lab biedt hiervoor state-of-the-art apparatuur en expertise. Naast het verkennen van nieuwe technologieën, richt het XR-lab zich op het bouwen van prototypes op het gebied van (serious) gaming, simulatie en revalidatie. Het lab fungeert als een technologische hub en biedt werkplekken en ondersteuning aan studenten en onderzoekers bij hun projecten.

Wat is Extended Reality - XR?

Extended Reality (XR) verwijst naar alle echte en virtuele gecombineerde omgevingen. Het omvat representatieve vormen zoals augmented reality (AR), mixed reality (MR) en virtual reality (VR) en alles wat daar tussenin zit.

De minor AI en Beroep

Artificiële intelligentie heeft steeds meer impact op ons leven en ons werk. Ook als toekomstig zorgprofessional krijg je hiermee te maken. Hoe..? Dat weten we nog niet. Wél dat AI - hoe dan ook - een grote rol gaat spelen in de zorg. Maar, hoe gebruik je nieuwe technologie om een betere professional te worden én de zorg te verbeteren? En hoe zorg je ervoor dat je kunstmatige intelligentie eerlijk en transparant toepast? De minor AI en Beroep bereidt je voor op een toekomst waarin AI en data deel gaan uitmaken van de zorgpraktijk. En we bieden studenten een platform om een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van nieuwe technieken of onderzoek.  

AI en Beroep | Hanze